WORDEN KINDEREN MET TAALACHTERSTAND DE LAAGGELETTERDEN VAN DE TOEKOMST?

In gesprek met Inge Elzer - Senior Adviseur Stichting Lezen en Schrijven en
In gesprek met Inge Elzer - Senior Adviseur Stichting Lezen en Schrijven en Esther Slits - Coördinator Laaggeletterdheid Stichting Heuvellandbibliotheken

Ruim 1 op de 10 groep 8-leerlingen die het primair onderwijs verlaat, beheerst het vereiste taalniveau onvoldoende. In Nederland presteert op dit moment bijna een kwart van de 15-jarigen onder het vereiste niveau van geletterdheid. Dit betekent dat deze jongeren door hun lage taalvaardigheid waarschijnlijk minder goed kunnen functioneren op school en in de maatschappij, en een risico lopen op laaggeletterdheid. Inge Elzer van Stichting Lezen en Schrijven en Esther Slits van Stichting Heuvellandbibliotheken vertellen meer over deze zorgelijke daling in lees- en taalvaardigheid onder jongeren.

Laaggeletterdheid in de regio 043

“Als je laaggeletterd bent, heb je moeite met lezen, schrijven of rekenen en daardoor vaak ook moeite met het gebruik van een computer of smartphone. Ook luisteren en spreken valt hieronder. Het gaat dus verder dan alleen lezen en schrijven. In Nederland vallen 2,5 miljoen mensen tussen de 16 en 65 jaar onder deze categorie. Meer dan de helft van hen is van Nederlandse afkomst. Om even wat regionale cijfers te noemen, in de gemeente Valkenburg is 6% van de inwoners in deze leeftijdscategorie laaggeletterd, zo ook in de gemeente Meerssen. In de gemeente Gulpen-Wittem is dit 9% en in Maastricht betreft dit 13% oftewel zo’n 10.000 mensen.”

Vicieuze cirkel

“We weten dat laagtaalvaardigheid bij de ouders vaak een oorzaak is voor een taalachterstand bij kinderen. Er is dan weinig taalstimulans en aandacht voor lezen thuis. Er worden bijvoorbeeld weinig tot geen boekjes voorgelezen en ouders lezen zelf ook weinig; er is voor de kinderen geen voorbeeld op dit vlak. Laaggeletterdheid heeft een grote impact, het heeft namelijk ook een nadelig effect op werk, geld en gezondheid. En het gaat vaak over van generatie op generatie, het is een vicieuze cirkel.”

In dit animatiefilmpje ‘Het leven van Lisa’ wordt deze vicieuze cirkel goed verbeeld:

Taboe

“Het is dus belangrijk om deze negatieve cirkel te doorbreken. Helaas rust er nog steeds een taboe op laaggeletterdheid en schamen mensen zich hiervoor. Zelf aankloppen en ondersteuning vragen, doet men niet gauw. Daarom is het zo belangrijk dat mensen in de omgeving de signalen leren herkennen en het taboe doorbreken door het bespreekbaar te maken.”

Mogelijke signalen van laaggeletterdheid

“Hoe je het kunt zien of horen? Je kunt het bijvoorbeeld horen aan het spreken, iemand heeft moeite met een verhaal vertellen, komt niet ‘to the point’ en maakt geen begin en eind aan het verhaal. Een ander signaal is antwoorden geven die niet aansluiten op vragen. Het lijkt dan dat er niet goed begrepen wordt wat er gevraagd en gezegd is. Ook moeite hebben met het zelf formuleren van vragen en geen reactie geven op communicatie zijn signalen.

In het schrijven kun je het zien aan de schrijfwijze, geen punten en komma’s, een kinderlijke schrijfwijze. Maar ook aan het uit de weg gaan van schrijven, geen notitie maken, geen pen bij zich hebben. Ook het vermijden van leessituaties of het vragen om uitleg van schriftelijke instructies, kunnen duiden op laaggeletterdheid.”

praten over laaggeletterdheid

Hoe ga je het gesprek aan

“Als je signalen ziet en vermoedens hebt dat iemand laaggeletterd is, benoem dit dan. Dit is geen alledaags gesprek en je zal wellicht een drempel over moeten om dit te doen. Maar zie het als een kans voor deze ouder of jongere en benader het ook zo. Zorg voor een ‘veilige’ omgeving, waarbij dit gesprek ongestoord kan plaatsvinden en de ander zich op het gemak kan voelen. Normaliseer de situatie, er zijn meer mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. En er is iets aan te doen. Breng de ouder of jongere op de hoogte van de (scholings)mogelijkheden in de omgeving. Zoals bijvoorbeeld het Taalcafé dat diverse gemeenten in de regio 043 aanbieden in de bibliotheek. Iedereen die het Nederlands (beter) wil leren lezen en schrijven is er welkom. Ook bij het Vistacollege kan men terecht voor taallessen. Neem voor meer info ook eens een kijkje op de site van Stichting Lezen en Schrijven.”

Positieve impact op het leven

“Het aanpakken van laaggeletterdheid heeft al na een half jaar een hele positieve impact op het leven. Uit onderzoek blijkt dat bijna driekwart de taalvaardigheden beter kan toepassen en meer dan de helft zich er nu meer bij voelt horen en meer mee kan doen. Ook op de gezondheid heeft het zijn weerslag. De ervaren psychische gezondheid stijgt met meer dan 50% en de fysieke gezondheid met bijna 40%. Een derde heeft daarnaast een betere arbeidsmarktpositie. Het is dus echt de moeite waard om hiermee aan de slag te gaan en dus ook om met iemand hierover het gesprek aan te gaan!”

Factoren en oorzaken

“Naast opgroeien in een ‘taalarme omgeving’ zijn er nog andere oorzaken te noemen voor een taalachterstand bij kinderen. Individuele factoren bij het kind kunnen meespelen, zoals algemene leerproblemen, dyslexie of taalzwakte waarbij ‘use it or lose it’ geldt. Als de taalvaardigheid niet voldoende getraind wordt, dan valt het kind terug. We weten dat gemiddeld 1 op de 7 VMBO-leerlingen het voortgezet onderwijs verlaat zonder het vereiste niveau van geletterdheid te beheersen. Het lijkt dat het verplicht lezen van de voorgeschreven boeken in het onderwijs het plezier in lezen ook geen goed doet.”

verplicht lezen onderwijs funest leesplezier

Leesplezier neemt af

“Uit het onderwijsonderzoek PISA blijkt dat jongeren steeds minder vaak en ook met steeds minder plezier lezen. Nederland stond al helemaal onderaan de internationale ranglijst wat hun leesplezier betreft, en in de afgelopen jaren is de situatie nog verder verslechterd. Meer dan 60% van alle Nederlandse 15-jarigen geeft aan alleen te lezen als het moet. Ze lezen weliswaar volop korte tekstjes zoals berichten op hun smartphone of samenvattende stukjes in schoolboeken, maar besteden minder tijd aan ‘diep lezen’. Dit is het geconcentreerd lezen van langere teksten of boeken. Mede hierdoor gaat hun leesvaardigheid achteruit.”

Leesbevorderende initiatieven

“Om de leesmotivatie van kinderen te vergroten, organiseert Stichting Lezen al jaren diverse leesbevorderende campagnes. De Nationale Voorleeswedstrijd, De Nationale Voorleesdagen en De Boekenweek voor jongeren zijn, denk ik, welbekend. Daarnaast is er een structureel leesbevorderend programma ontwikkeld voor ouders met jonge kinderen, BoekStart, en voor het onderwijs, de Bibliotheek op school. Dit alles vindt plaats in nauwe samenwerking met de bibliotheken en andere leesbevorderingspartners zoals de consultatiebureaus en (voor)scholen. Om het tij te keren is structurele aandacht voor leesbevordering over een brede linie onontbeerlijk. En dient al bij de babyleeftijd te starten.”

>> Lees meer over de leesbevorderende initiatieven van de Heuvellandbibliotheken in het interview: ‘Leesplezier: Een lezer wordt niet geboren, die ontstaat!

taalachterstand kinderen daling leesmotivatie

De grote invloed van ouders

“De invloed van ouders op de taalvaardigheid van hun kinderen is groot en niet alleen op jonge leeftijd. Kinderen van ouders die veel lezen, lezen zelf ook meer, zijn leesvaardiger en schoppen het verder in het onderwijs. Ouders die ook op actievere manieren het leesgedrag van kinderen begeleiden door voor te lezen, boeken cadeau te doen en interesse te tonen in wat hun kind leest en samen over boeken te praten, stimuleren blijvend het leesplezier. De mate van de betrokkenheid van ouders bij en belangstelling voor de (voor)school en de begeleiding van hun kind is ook van invloed op de mate van taalvaardigheid en de leesbevordering van kinderen. Ouderbetrokkenheid draagt namelijk bij aan de leerprestaties, de motivatie, het welbevinden, het zelfbeeld en de zelfwaardering van kinderen. Ook nog bij pubers.”