Kinderen en jongeren die veelvuldig spijbelen of verzuimen van school krijgen vroeg of laat te maken met leerplicht. Dat zal bij de meeste mensen bekend zijn. Maar hoe werkt dit precies? Welke regels gelden er, wie is verantwoordelijk en hoe gaat een leerplichtambtenaar te werk? Wij vroegen het aan Josette Smeets, leerplichtambtenaar bij Sociale Zaken Maastricht-Heuvelland.

Leerplicht

“Kinderen zijn volgens de leerplichtwet leerplichtig vanaf de 1^e van de volgende maand nadat ze 5 jaar worden tot het einde van het schooljaar dat ze 16 zijn. En tot hun 18^e jaar zijn de meeste jongeren ‘kwalificatieplichtig’. Dat wil zeggen dat ze naar school moeten totdat ze een diploma hebben op een niveau 2 of totdat ze 18 jaar zijn.

Als leerplichtambtenaren zijn wij kort gezegd verantwoordelijk om de regels van de leerplichtwet te handhaven. Elke gemeente is verplicht om leerplichtambtenaren aan te stellen. In de regio Maastricht-Heuvelland werken de gemeenten samen op dit gebied, waardoor mijn collega’s en ik werkzaam zijn voor de gemeenten Maastricht, Eijsden-Margraten, Meerssen, Valkenburg a/d Geul, Gulpen-Wittem en Vaals.”

Soorten schoolverzuim

“Wij maken onderscheid tussen twee soorten verzuim; je hebt ‘absoluut verzuim’. Dat is als een kind op geen enkele school ingeschreven staat en dus geen onderwijs krijgt. En je hebt wat we noemen ‘relatief verzuim’. Dan staat het kind wel ingeschreven op een school, maar gaat het niet, zonder dat daar een geldige reden voor is. Zoals bijvoorbeeld bij veelvuldig spijbelen of te laat komen. Maar ook veelvuldig ziekteverzuim zonder duidelijke reden valt hieronder. En het zogenaamde ‘luxe verzuim’; vakantiedagen buiten de reguliere schoolvakanties om.

Schoolverzuim; verantwoordelijkheid van ouders, jongere of school?

“Als een kind leerplichtig is, zijn ouders ervoor verantwoordelijk hun kind in te schrijven op een school. Tot de leeftijd van 12 jaar is het ook de verantwoordelijkheid van ouders om ervoor te zorgen dat hun kind naar school gaat. Vanaf 12 jaar zijn kinderen zelf medeverantwoordelijk voor hun schoolbezoek.  Van ouders verwachten we daarbij dat ze alle randvoorwaarden scheppen voor hun kind om naar school te gaan. Zoals het kind wakker maken, zorgen voor passend vervoer, de boeken.

Maar als jij als ouder alles hebt gedaan en je tiener gaat desondanks niet naar school, dan wordt het kind daar door ons op aangesproken. In praktijk zie je dat de oorzaak voor schoolverzuim op de basisschool toch vaak bij de ouders ligt. Dat het hen door allerlei omstandigheden gewoon niet lukt. Op het voortgezet onderwijs zijn het meestal de leerlingen zelf die niet meer willen. En dat kan allerlei redenen hebben; van een gebrek aan motivatie tot een conflict met docenten of medeleerlingen, een verkeerde schoolkeuze of problemen thuis.”

Zorg staat voorop!

“Sinds de komst van de nieuwe jeugdwet in 2015 is ook de manier van werken voor ons als leerplichtambtenaren veranderd. Er is nu veel meer aandacht voor de ‘zorgkant’ bij schoolverzuim. Het is de bedoeling dat jongeren zoveel mogelijk uit het strafrecht gehouden worden. Waar we vroeger veel eerder een proces verbaal opmaakten om bijvoorbeeld tot inzet van gedwongen jeugdreclassering te komen, is onze taak nu vooral te onderzoeken waarom iemand niet naar school gaat. En wat er nodig is om daar verandering in aan te brengen. Dit doen we vaak in samenwerking met team Jeugd. Via hen kunnen we zorg inzetten voor het kind of het gezin, als dat nodig is. Samen maken we een plan en vanuit leerplicht volgen we op of dit er ook daadwerkelijk toe leidt dat het schoolverzuim verdwijnt. Dit leidt veelal ook tot veel betere resultaten. Persoonlijk geloof ik ook niet zo in dwang…”

Juridisch kader

“…maar soms heb je geen keuze en moet je een zaak toch aanvliegen vanuit het juridisch of gedwongen kader”, vervolgt Josette haar verhaal. “Bijvoorbeeld als ouders en/of de jongere niet openstaan voor de door ons geadviseerde hulpverlening. Of als ze ogenschijnlijk wel meewerken, maar in de praktijk niets van de grond komt. Dan zoeken we overleg met de Raad voor de Kinderbescherming. Of we maken een proces verbaal op om af te dwingen dat de Raad voor de Kinderbescherming een onderzoek gaat doen, dat er een jeugdreclasseringsmaatregel komt of een boete. Om dit te realiseren is het wel heel belangrijk dat we goed kunnen beargumenteren waarom het vanuit de ‘zorgkant’ niet gelukt is om tot een oplossing te komen. Dat vraagt om een uitgebreide rapportage.”

Wanneer komt de leerplichtambtenaar in beeld?

“Scholen zijn verantwoordelijk om de afwezigheid van leerlingen te registreren en indien nodig te melden. Als een leerling meer dan 16 uur in een periode van 4 weken afwezig is, en school niet weet waar de leerling is, moeten ze dit melden bij het verzuimloket van DUO. En zij zetten dit vervolgens door naar de leerplichtafdeling van de gemeente waar het kind woont. Daarbij is het belangrijk dat school eerst zelf onderzoek doet; zoals bellen met ouders (en kind) om te informeren wat er aan de hand is. Ook ontvangen we graag wat achtergrondinformatie van school, over of bijvoorbeeld meer problemen spelen rondom deze leerling. Als deze stappen door school niet gedaan zijn, pakken wij de melding niet op.”

Korte lijnen

“Alle scholen hebben een vaste contactpersoon vanuit team Leerplicht. Met name bij de scholen waar verzuim regelmatig voorkomt, en dat zijn dan toch vaak de vmbo-, vo/vso- en mbo-scholen, zijn de lijnen kort. Dan hebben we al contact gehad met de verzuimcoördinator of zorgcoördinator om de case voor te bespreken, voordat een officiële melding via DUO bij ons wordt gedaan. Dit kan er ook toe leiden dat eerst nog andere wegen geprobeerd worden. Zoals bijvoorbeeld inzet van Bureau Halt bij spijbelen. Of het inschakelen van de GGD als ouders een kind veel ziek melden. Zij maken dan een plan met ouders en kind, waarbij gekeken wordt naar wat wél kan, gezien de lichamelijke klachten. Bijvoorbeeld dat een kind – ook al heeft het hoofdpijn – toch elke ochtend een paar uurtjes komt. Of bepaalde lessen volgt. Dat loopt heel goed.”

De gemiddelde werkweek van een leerplichtambtenaar…

“Als leerplichtambtenaar heb je elke week wel een aantal schoolbezoeken. Voor bijvoorbeeld ‘verzuimbespreking’ met de zorgcoördinator of verzuimcoördinator. Maar ook voor gesprekken met leerlingen of ouders. Verder heb je een aantal gesprekken op kantoor met ouders en leerlingen en een aantal huisbezoeken. Want als je thuis langsgaat, zie je vaak toch meer dan wat verteld wordt…

Daarnaast zitten we in de knooppunten en/of zorgadviesteams van de vo-scholen. De leerlingen die verzuimen worden daar besproken en samen met alle aanwezigen wordt er dan een plan gemaakt. En we sluiten vaak aan bij rondetafelgesprekken met alle hulpverleners die bij een specifieke case betrokken zijn. Dan wordt met alle betrokkenen bekeken of het opgestelde plan in praktijk ook werkt of dat er toch iets anders moet gebeuren. Als verandering te lang op zich laten wachten, gaan we een dossier opbouwen dat we uiteindelijk kunnen gebruiken om een proces verbaal op te maken.

Verder sluiten we regelmatig aan in allerlei andere overleggen, zoals bijvoorbeeld het netwerkoverleg Risicojongeren of het zogenoemde ‘Thuiszittersoverleg’. Daar worden kinderen besproken die wel op een school ingeschreven staan, maar in praktijk vier weken of langer niet meer geweest zijn. Dit zijn vaak hele complexe zaken, waarbij het kind in kwestie bijvoorbeeld op de wachtlijst staat voor opname of behandeling. Officieel is de school waar het kind ingeschreven staat verantwoordelijk om een passend aanbod te doen, maar heel vaak is dit in de praktijk geen haalbare kaart. Samen zoeken we dan naar een oplossing. Bijvoorbeeld in de vorm van een alternatief leertraject in samenwerking met team Jeugd.

En dan is er nog een hele grote categorie ‘vrijstelling’. Kinderen die vanwege schoolbezoek in het buitenland of lichamelijke op psychische ongeschiktheid een vrijstelling krijgen van de leerplichtwet. Deze vrijstellingen worden telkens afgegeven voor een jaar en moeten dus elk jaar opnieuw gecontroleerd worden. Als team Leerplicht worden we geacht om een register bij te houden van waar alle leerlingen op school zitten. Dat zijn er zo’n 25.000 in onze regio. Dus dat is een flinke klus!”