Veel kinderen krijgen in groep 7 of 8 hun eerste mobiele telefoon. Daarmee krijgen ze toegang tot een digitale wereld, met games, YouTube, WhatsApp en andere social media. Net als in de echte wereld moeten kinderen zich ook in de online wereld verhouden tot leeftijdsgenootjes, met bijbehorende groepsdynamieken. In ons artikel ‘Online weerbaarheid, wat komt je kind online allemaal tegen?’ lees je over online shaming, deep fakes, roddelaccounts, sexting en andere uitdagingen die je kind online kan tegenkomen. Online weerbaarheid is dus erg belangrijk! In dit artikel behandelen we vijf belangrijke thema’s om met je kind te bespreken in het kader van online weerbaarheid.

1. Respectvolle omgangsvormen

Online weerbaarheid begint met het creëren van normen en waarden over wat wél en niet ok is in de omgang met anderen. Dit kun je doen door met je kind in gesprek te gaan over wat je kind ziet als gewenste en ongewenste online omgangsvormen. Hierdoor zal je kind zich meer bewust worden van waar bepaalde grenzen liggen, waardoor het deze – indien nodig – ook beter kan aangeven.

In het algemeen (dus ook bij volwassenen) zien we dat mensen het gevoel hebben zich online meer te kunnen permitteren. Het gevoel van anonimiteit speelt daarbij een belangrijke rol. De drempel om een negatieve reactie te geven op een Facebook-bericht is toch een stuk lager dan om iemand face to face te vertellen wat je ergens van vindt. Ook kinderen en jongeren kunnen er wat van in de diverse app-groeps en social media kanalen!

Onderzoek heeft aangetoond dat mensen sneller geneigd zijn om bepaald gedrag te vertonen als ze denken dat anderen dat gedrag goedkeuren. Andersom geldt dat ze kwetsend gedrag minder vertonen als ze denken dat dit wordt afgekeurd door de sociale omgeving. Praten over normen en waarden heeft dus zeker effect! Het is mooi als dit ook in groepsverband gebeurt, bijvoorbeeld in de klas op school.

Wil je met je kind in gesprek over respectvolle online omgangsvormen, denk dan aan dit soort vragen om te stellen aan je kind:

2. Het belang van consent

Een tweede onderwerp om eens met je kind te bespreken, is het belang van consent. Consent gaat erover dat je vooraf toestemming moet vragen én krijgen voordat je iets deelt, en dat je zelf ook toestemming moet geven voordat er iets over jou wordt gedeeld. Wanneer kinderen zich meer bewust zijn van het belang van consent (en hier ook naar handelen), kunnen ze meer regie pakken in het beheren van hun digitale voetafdruk. De meeste dingen die online worden gedeeld zijn immers permanent. Bewust omgaan met consent kan helpen om bewustere keuzes te maken over wat je wel en niet online wil delen.

In de praktijk kan omgaan met consent best een lastig iets zijn voor jongeren. Consent is immers niet vanzelfsprekend en vraagt voortdurend afstemming. Kinderen moeten leren wat ze zelf wel en niet fijn vinden en ook gaan begrijpen dat dat voor een ander anders kan zijn dan voor henzelf. “Ja maar, ik zou het helemaal niet erg vinden als iemand anders een groepsfoto waar ik op sta zou delen”, is dus geen legitimatie om zelf zomaar een groepsfoto met anderen te kunnen delen.

Wat helpend kan zijn, als het gaat over omgaan met consent, is dat het online wel vaak makkelijker is voor kinderen om te communiceren over dit soort dingen dan face to face. Je hoeft geen oogcontact te maken en er is meer tijd om na te denken over je reactie. Ook kunnen emoticons, stickers of gifjes helpen om al dan niet ‘met een knipoog’ toestemming te vragen of te geven. Ten slotte bieden de meeste apps de mogelijkheid om iemand te blokkeren of verwijderen, wanneer er sprake is van ongewenst gedrag. Een nadeel van digitale communicatie is dat je de non-verbale communicatie mist. Tenzij de toestemming wordt gevraagd via een video-call natuurlijk!

3. Grensoverschrijdend gedrag

Zoals je kunt lezen in het artikel ‘Online weerbaarheid; wat komt je kind online allemaal tegen?’ zijn er allerlei vormen van grensoverschrijdend gedrag waar kinderen online mee in aanraking kunnen komen. Denk aan cyberpesten, sexting-misbruik en grooming. Het is goed om de verschillende vormen van online grensoverschrijdend gedrag met je kind te bespreken, zodat je kind eerder herkent wanneer er iets niet in de haak is. Vaak is het ontbreken van consent de doorslaggevende factor voor wanneer iets grensoverschrijdend wordt. Wanneer iemand zich online onder druk gezet voelt, iets geheim moet houden, bang is of zich bedreigd voelt, kunnen dit waarschuwingssignalen zijn voor grensoverschrijdend gedrag.

Hieronder zie je een aantal vragen die je aan je kind kunt stellen wanneer je in gesprek wil gaan over grensoverschrijdend online gedrag. Belangrijk is om je kind bewust te maken van het feit dat mensen, situaties en informatie die we online tegenkomen, niet altijd zijn wat ze lijken.

Een fenomeen om ook bij stil te staan, is ‘victim blaming’. Dit houdt in dat de schuld of verantwoordelijkheid bij het slachtoffer wordt neergelegd in plaats van bij de dader. Hierdoor wordt de ernst van het grensoverschrijdend gedrag geminimaliseerd en wordt het slachtoffer in een negatief daglicht geplaatst. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer een meisje, waarvan een sexy foto wordt doorgestuurd in de groepsapp zonder toestemming, te horen krijgt ‘waarom heb je dan ook zo’n foto van jezelf naar die jongen gestuurd?’.

Maak je kind er bewust van dat dit niet oké is; de focus zou altijd moeten liggen op de dader en niet op het gedrag of de omstandigheden van het slachtoffer. Meedoen aan of instemmen met victim blaming brengt extra schade toe aan het slachtoffer.

Let in dit kader ook op je eigen taalgebruik! Vermijd labels als ‘dom’ voor het maken van foto’s en filmpjes. Dit kan onbedoeld de drempel voor je kind verhogen om hulp te vragen als het ooit slachtoffer zou worden van sexting-misbruik. Beter om de focus te leggen op het belang van consent en dat je niet mag doorsturen zonder toestemming.

>> Lees ook: Mijn kind is slachtoffer van shame sexting; wat te doen? – 5 tips voor ouders

4. Naaktbeelden en seksueel getinte beelden

Wanneer je kind zelfstandig online is, kan het zomaar zijn dat het bedoeld of onbedoeld stuit op naaktbeelden of seksueel getint beeldmateriaal. Ook dit is een onderdeel dat in het kader van online weerbaarheid aandacht verdient.

In het algemeen geldt dat kinderen verschillend reageren op het zien van naaktbeelden of seksueel getinte beelden. De een klikt het direct weg en de ander vindt het interessant en blijft ernaar kijken. Sommige kinderen schrikken ervan, ervaren gevoelens van schaamte en ongemak, of het zorgt voor verwarring en vragen. Het kan ook leiden tot schuldgevoelens, wanneer kinderen online iets tegenkomen wat ze eigenlijk niet hadden mogen zien. Hieronder een overzicht van de impact van naaktbeelden en seksueel getinte beelden in de verschillende leeftijdsfases van kinderen.

Kinderen tot 12 jaar

Kinderen kunnen online al op jonge leeftijd naaktbeelden of seksueel getinte beelden tegenkomen. 66% van de 9 tot 12-jarigen komt (per ongeluk) naaktbeelden tegen en 35% ziet seksuele beelden. Op deze leeftijd is het zien van naaktbeelden niet schadelijk voor kinderen, omdat ze zelf nog niet de link leggen tussen een naakt lichaam en seks. Wanneer kinderen seksueel getint materiaal tegenkomen kan dit wel van invloed zijn op hun relationele en seksuele ontwikkeling. Porno kan bijvoorbeeld leiden tot een onrealistisch en schadelijk beeld van seksuele relaties.

Kinderen van 12-15 jaar

Kinderen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs kunnen schrikken van beelden van seks. Ze kunnen deze beelden nog niet goed plaatsen. Daarom is het goed om aan je kind in die leeftijdsfase uit te leggen dat online niet alles voor hun leeftijd is gemaakt en dat seks op internet en televisie gespeeld is. Je kunt daaraan toevoegen dat seks ‘in het echt’ meer gaat om elkaar lief vinden en iets doen wat beiden fijn vinden. In het kader van ‘normaliseren’ is het ook goed om uit te leggen dat iedereen anders reageert op het zien van naaktbeelden of seksueel getinte beelden. Nieuwsgierig zijn mag, maar hoeft niet!

Kinderen van 15 jaar en ouder

In de bovenbouw van het voortgezet onderwijs neemt de interesse in volwassen seksualiteit toe en kunnen jongeren bewust op zoek gaan naar informatie of naar seksueel getinte of pornografische beelden. Dit gebeurt vanuit nieuwsgierigheid, om er iets van te leren of omdat het ze opwindt. Er is ook een grote groep jongeren die hier niet zelf naar op zoek gaat en het vervelend vindt om te zien.

Niet alle kinderen vertellen het wanneer ze naaktbeelden en seksueel getinte beelden zien. Daarom is het belangrijk openheid te creëren en het gesprek aan te gaan over wat je kind kan doen wanneer het hiermee geconfronteerd wordt. Start het gesprek bijvoorbeeld naar aanleiding van vragen of opmerkingen van je kind hierover, of naar aanleiding van een incident op school of in de media. Stimuleer je kind om vragen te stellen en te vertellen wat het online ziet en meemaakt, zeker wanneer het iets ongewensts heeft gezien en benadruk dat het zich daar nooit schuldig over hoeft te voelen.

Dit zijn websites waar kinderen terecht kunnen voor informatie over seksualiteit of om te delen als ze online iets ongewenst hebben gezien:

• pubergids.nl
• kindertelefoon.nl
• jouwggd.nl
• helpwanted.nl

5. Positief zelfbeeld

Het laatste onderwerp dat aandacht verdient in het kader van online weerbaarheid is de impact van alle perfect ogende lichamen en geseksualiseerde en geromantiseerde beelden die jongeren online tegenkomen. De meeste mensen delen online enkel de leuke dingen en willen de beste kant van zichzelf laten zien. Sommige mensen doen zich daarbij ook succesvoller of rijker voor dan ze in werkelijkheid zijn. Bovendien zijn de beelden die je online tegenkomt regelmatig bewerkt of gemanipuleerd. Dit geeft een onrealistisch beeld van de werkelijkheid. Het risico dat hierin schuilt, is dat kinderen en jongeren zich gaan vergelijken met dit soort beelden. Wat een negatieve impact kan hebben op hun eigen lichaamsbeeld en zelfbeeld, terwijl zelfwaardering juist een belangrijke eigenschap is als het gaat over (online) weerbaarheid.

Merk je dat je kind onzeker raakt van alle perfecte plaatjes online? En dat het erg bezig is zichzelf te vergelijken? Benadruk dan in het gesprek met je kind dat elk lichaam er anders uit ziet en dat dat oké is. Leg ook uit dat onzekerheid over het eigen lichaam er tot op zekere hoogte bij hoort. Zeker in de puberteit. En dat dit ook te maken heeft met het feit dat de norm die gesteld wordt in reclames, tv-programma’s en social media onhaalbaar is. Geef je kind mee dat het zeker niet makkelijk is om dat helemaal langs je neer te leggen, maar dat het wel goed is je te realiseren dat wat je online ziet, niet ‘de echte’ wereld is. Meer weten over dit onderwerp? Lees dan ook het artikel ‘Waarom veel pubers onzeker zijn’ en ‘Onzekerheid bij pubers; wat kun je eraan doen?’

Bron: Online weerbaarheid – Handreiking voor leerkrachten (Rutgers, 2024)

We hopen dat dit artikel je geholpen heeft. Wil je meer weten of heb je nog vragen? Chat met ons! We denken graag met je mee.