Wist je dat twee op de drie meiden en drie op de tien jongens in de leeftijd van 13 tot 25 jaar te maken hebben gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag (Rutgers en Soa Aids Nederland, 2023). Een belangrijk onderwerp dus om met je puber te bespreken! Praten over seksueel grensoverschrijdend gedrag zorgt ervoor dat het geen taboe wordt en dat je kind – mocht het er ooit mee te maken krijgen – er makkelijker over durft te praten. Daarom leggen we in dit artikel uit wat seksueel overschrijdend gedrag is en geven we tips om de weerbaarheid van je kind te vergroten!

Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is gedrag of zijn toenaderingen die seksueel van aard zijn en die over de grenzen van de ander heen gaan. Het gaat niet alleen over ongewilde geslachtsgemeenschap maar ook over ongewild kussen, aanrakingen of ongewenste seksuele opmerkingen of beelden (online of offline).

>> Lees ook: Wat is sexting, shamesexting, exposen en grooming?

Hoe weet je wanneer iets seksueel grensoverschrijdend gedrag is?

Soms is het lastig om in te schatten of bepaald gedrag grensoverschrijdend is of niet. We interpreteren niet alles op dezelfde manier: normen en waarden, de manier waarop je bent opgegroeid en opgevoed en bijvoorbeeld je sociale en emotionele ontwikkeling spelen een rol. Ook kunnen gevoelens zoals schaamte of twijfel de beoordeling vertroebelen. Om duidelijk te maken wanneer seksueel gedrag gezond is zijn er drie criteria belangrijk. Als aan één daarvan niet wordt voldaan dan is er sprake van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Door deze criteria met je puber te bespreken zal hij of zij makkelijker kunnen inschatten of er spraken is van grensoverschrijdend gedrag en daar waar nodig naar handelen.

1. Vrijwillig

Het gedrag moet voor alle betrokkenen vrijwillig vertoond of ondergaan worden. Er mag geen sprake zijn van dwang, drang, sociale druk, straf of beloning.

2. Wederzijdse toestemming

Er moet duidelijke wederzijdse toestemming zijn, ook wel consent genoemd. Is dit niet het geval dan kàn er sprake zijn van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het beste is daarom om uitdrukkelijk toestemming te vragen.

3. Gelijkwaardigheid

Alle betrokkenen moeten een gelijkwaardige relatie hebben met elkaar. Er mag geen sprake zijn van machtsverschil want dat kan ervoor zorgen dat iemand zich gedwongen voelt om mee te gaan in de seksuele handelingen en geen nee durft te zeggen. Belangrijk in dit kader is ook of het gedrag passend is bij de leeftijd en/of ontwikkeling en leeftijd van de betrokkenen.

>> Lees ook: De seksuele ontwikkeling van je puber tussen 15 en 19 jaar

Seksueel grensoverschrijdend gedrag bij jongeren

Vaak vindt seksueel grensoverschrijdend gedrag bij jongeren plaats in contact met leeftijdsgenoten. Jongeren zijn volop in ontwikkeling en daar hoort experimenteergedrag bij. Soms gaan ze daarbij over hun eigen grenzen of die van een ander. Ze zijn zich soms onvoldoende bewust van de grenzen van zichzelf en die van een ander en ze weten niet hoe ze dit bij een ander moeten herkennen of ze vinden het moeilijk om hardop uit te spreken wat ze wel of niet prettig vinden. Ook groepsdruk kan hierbij een rol spelen; en/of er kan sprake zijn van de invloed van alcohol of andere drugs. 

Hoe vaak komt seksueel grensoverschrijdend gedrag voor bij pubers?

Uit het eerder genoemde onderzoek ‘Seks onder je 25^ste‘ (Rutgers en Soa Aids Nederland,2023), blijkt dat een aanzienlijk deel van de ondervraagde jongens en meisjes al eens geconfronteerd is met seksueel grensoverschrijdend gedrag: vervelende seksuele opmerkingen, ongewenste aanrakingen en allerlei vormen van ongewilde seks. 20% van de meiden en 4% van de jongens geeft aan weleens gedwongen te zijn om seksuele dingen te doen die zij niet wilden. Al deze percentages zijn gestegen sinds het vorige onderzoek in 2017! Daar werd wel de kanttekening bij gemaakt dat de stijging ook verklaard zou kunnen worden door de toegenomen aandacht voor seksuele grensoverschrijding en seksueel geweld, in de media en de maatschappij in brede zin.

Waarom je moet praten met je puber over seksueel grensoverschrijdend gedrag

Wat de reden ook is van de stijgende cijfers, ze zijn reden genoeg om met je kind over seksueel grensoverschrijdend gedrag te praten! Leer je kind van jongs af aan al, wanneer iets wel en niet oké is en dat het leert zijn grenzen aan te geven en die van anderen te respecteren. De gevolgen als je grenzen overschreden worden kunnen namelijk groot zijn.

Iemand die seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft meegemaakt kan daar psychische klachten aan overhouden zoals een depressie of angsten. Of een zwangerschap of soa. Wat ook vaak speelt is het gevoel van schuld en schaamte bij het slachtoffer. Zij krijgen vaak onterecht te maken met vragen of opmerkingen die een beschuldigende ondertoon hebben, alsof ze zelf iets fout hebben gedaan (victim blaming): ‘je rokje was ook wel erg kort’ of ‘je had toch gewoon ‘nee’ kunnen zeggen?’, ‘Je was wel aan het flirten met hem/haar…’, ‘Waarom ben je dan ook mee naar buiten gegaan?’. Druk je kind op het hart dat als er grenzen worden overschreden door een ander, dat dit nooit de schuld is van het slachtoffer.

Tips om je kind weerbaar te maken tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag

Je zou bijna geneigd zijn om je puberdochter of puberzoon niet meer op stap te laten gaan. Niet doen; daar wordt niemand beter van 😉 Er zijn wel wat tips die je je kind kunt meegeven die zijn of haar weerbaarheid in lastige situaties – zoals seksueel grensoverschrijdend gedrag – vergroot:

1. Spreek af met een vriend(in) om elkaar in het oog te houden.
2. Spreek een signaal af zodat de ander weet wanneer je hulp nodig hebt. Dit kan een gebaar zijn met je hand of een beweging met je hoofd (Hieronder delen we ook nog tips wat je kind kan doen als het ziet dat een ander slachtoffer is van ongewenst gedrag).
3. Samen uit, samen thuis! Zo zorg dat je van elkaar weet dat je weer veilig thuis bent gekomen.
4. Laat weten dat je als ouder ook goed bereikbaar bent mocht er een probleem zijn.

>> Lees ook: Veilig en verantwoord uitgaan stimuleren? 5 tips!

Zorg dat je kind weet wat het moet doen in een (dreigende) seksueel grensoverschrijdende situatie 

Het is ook nuttig om je kind uit te leggen wat het kan doen als iemand anders, bijvoorbeeld een vriend(in), wordt lastiggevallen. Wij geven je hiervoor zeven tips:

1. Zorg voor afleiding: spreek je vriend(in) die wordt lastiggevallen aan met een excuus; zeg niets over het vermeende grensoverschrijdende gedrag. Stel bijvoorbeeld een simpele vraag zoals waar het toilet is of hoe laat het is. Of loop enthousiast op die persoon af en doe net alsof je elkaar lang niet hebt gezien en begin over alledaagse dingen te praten. Of breek het moment door onhandig je drankje te morsen of iets te laten vallen.
2. Net als bij tip 1 zorg je voor afleiding maar nu zet je jezelf ook letterlijk tussen degene die wordt lastiggevallen en de andere betrokkene(n) in; zo leidt je niet alleen af maar breek je de situatie ook op. Vervolgens probeer je weer om je vriend(in) met een smoesje mee te krijgen naar de dansvloer, om een drankje te halen of mee naar het toilet gaan.
3. Betrek iemand anders erbij om te helpen de situatie te stoppen; één kan zorgen voor de afleiding terwijl de ander hulp haalt.
4. Vraag een omstander die meer geschikt lijkt dan jijzelf om in te grijpen om actie te ondernemen. Afhankelijk van waar je bent kan dit ook bijvoorbeeld de buschauffeur, de barmedewerker, een verantwoordelijke op een festival of een leerkracht op school zijn.
5. Je kunt ook degene die lastig wordt gevallen aanspreken en vragen of alles wel oké is. Als het voelt dat het kan, spreek dan ook de persoon die het gedrag vertoont aan op zijn gedrag. Zeg bijvoorbeeld: ‘Wat je doet is ongepast’, ‘laat hem/haar met rust’, ‘stop daarmee hij/zij vindt dit duidelijk niet leuk’. Vermijd discussies, je doel is de situatie stoppen.
6. Breng jezelf niet in gevaar door tussen beiden te komen. Als je denkt dat je niet echt iets kan doen of het voelt niet goed, blijf dan alleen in de buurt. Daarna kun je degene die werd lastiggevallen hulp en steun bieden.
7. In ernstige situaties bel je 112 voor hulp. Als het gezien de situatie mogelijk is, vraag dan aan het slachtoffer of hij/zij dat wilt.

Wat als je kind slachtoffer is van seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Als je kind slachtoffer is geworden van seksueel grensoverschrijdend gedrag of wanneer het een situatie heeft meegemaakt die bedreigend voelde, zorg dan dat je kind weet dat hij/zij niet de schuldige is en dat het goed is om erover te praten. Het is fijn als je kind weet dat het bij jou terecht kan, maar soms vinden kinderen het lastig om met hun ouder(s) te praten, zeker over gevoelige onderwerpen. Zorg dan in ieder geval dat je kind met iemand kan praten die hij/zij vertrouwt. Wijs je kind op andere mogelijke vertrouwenspersonen, zoals een docent(e), een ander familielid, een coach van de sportclub of schoolmaatschappelijk werk. Het maakt niet uit zolang hij/zij het verhaal maar kwijt kan bij iemand die het vertrouwt. Afhankelijk van wat er gebeurd is en wie het heeft gedaan, zou je kind ook zelf kunnen praten met de persoon die over zijn/haar grenzen is gegaan. Uitleggen welke grenzen zijn overschreden en hoe hij/zij zich daarbij voelde. Soms is de ander helemaal niet bewust van wat hij/zij heeft gedaan. Samen erover praten kan dan al voldoende zijn.

Heeft de ervaring veel indruk gemaakt op je kind en houdt het er mentale of fysieke klachten aan over dan kan je bijvoorbeeld hulp zoeken via de huisarts of via de website van Centrum voor Seksueel Geweld.

Bronnen:

• Rutgers;
• NJi: Nederlands Jeugdinsituut;
• Huiselijk Geweld;
• Alleoverseks.be.

We hopen dat dit artikel je geholpen heeft. Wil je meer weten of heb je nog vragen? Chat met ons! We denken graag met je mee.