Wanneer koppels te kampen hebben met vruchtbaarheidsproblemen en bezig zijn met een fertiliteitstraject, kan dit allerlei emotionele, psychologische en ook relationele problemen met zich mee brengen. Kelly Muytjens, relatietherapeute en seksuologe is als perinataal counselor verbonden aan Psychologenpraktijk Marly Senden te Maastricht. In dit artikel vertelt Kelly over de grote impact die het hebben van vruchtbaarheidsproblemen kan hebben op mannen, vrouwen en koppels. In het andere deel van het interview met Kelly lees je over psychische klachten tijdens en na de zwangerschap en de begeleiding die dan geboden kan worden. 

Emotionele en relationele gevolgen van fertiliteitsproblemen

 “Wat ik vaak terug hoor van mensen met een sterke kinderwens die weten dat er sprake is van fertiliteitsproblemen, is dat ze het gevoel hebben dat hun lichaam hen op een bepaalde manier in de steek laat. Vanuit de gedachte dat de mens hier op aarde is om zich voor te planten, weegt het feit dat jouw lichaam dat niet kan, vaak heel zwaar. Zeker als ‘de oorzaak’ bij een van de twee partners ligt, kan dat zorgen voor druk in de relatie. Diegene waar het probleem ligt kan zich heel schuldig voelen omdat hij/zij de partner dat niet kan bieden. Daar komen vaak gedachten bij als ‘ik ben de reden waarom we geen gezin kunnen stichten’, ‘door mij kunnen we dit stuk van onze relatie niet uitvoeren.’ Dat kan emotioneel heel zwaar zijn voor mensen.”

Verschillen tussen mannen en vrouwen

“Voor vrouwen lijkt dit in algemene zin nog iets zwaarder te wegen dan voor mannen. Zeker als de oorzaak niet bij hen ligt, kunnen mannen iets beter relativeren, zo lijkt het. Bij de vrouw spelen bepaalde oer-gevoelens vaak een sterkere rol bij de kinderwens. En ook vanuit de maatschappij lijkt iets meer van de vrouw verwacht te worden dat ze, als ‘huisje, boompje, beestje’ eenmaal gerealiseerd is, ook in verwachting zou moeten raken. Vrouwen worden hier eerder rechtstreeks op bevraagd en kunnen dan het gevoel hebben zich te moeten verantwoorden waarom er (nog) geen kinderen zijn. Ook dat wordt door vrouwen al emotioneel belastend ervaren.”

Onverklaarde onvruchtbaarheid

“Maar ook als er geen duidelijke oorzaak gevonden kan worden voor de vruchtbaarheidsproblemen, is dit vaak heel moeilijk voor koppels”, vervolgt Kelly haar verhaal. “Er zijn tegenwoordig zoveel medische behandelingen beschikbaar. Vrijwel overal is er een bepaalde oplossing voorhanden; al is het maar het boeken van levenswinst bij ongeneeslijke vormen van kanker. Maar voor vruchtbaarheidsproblemen heeft de medische wereld soms helemaal geen antwoord. Als er sprake is van onverklaarde onvruchtbaarheid kan dat voor mensen heel moeilijk te aanvaarden zijn; dat er simpelweg geen oplossing is en mensen ongewenst kinderloos achterblijven. Dat vraagt een heel acceptatieproces om daarmee in het reine te komen. De wens van een kind waar een bloedband mee is los te laten en je als stel eventueel te kunnen gaan oriënteren op andere mogelijkheden.”

Lees ook het ervaringsverhaal van Fenna (48 jaar): ‘Ongewenste kinderloosheid’

Seksuele problemen door fertiliteitsproblemen

“Wat ik ook regelmatig zie bij stellen die met een fertiliteitstraject bezig zijn of zijn geweest, is het bestaan van seksuele problemen. Wat daarbij vaak een rol speelt, is dat mensen aangeven dat je in zo’n traject het gevoel krijgt dat je door de medische wereld als een soort onderzoeksobject wordt beschouwd. Er wordt je wel verteld van ‘we gaan het zo doen en zo doen’. Maar in de praktijk gebeurt er toch van alles met je lichaam waar je geen controle meer over hebt. En controle is heel belangrijk voor een mens; zeker over je eigen lichaam. Dat is ons van jongs af aan geleerd; je lichaam is van jou, jij bepaalt wat de grenzen zijn, wat ‘ja’ en wat ‘nee’ is. Maar door die sterke kinderwens zijn mensen bereid om vrijwel alles te doen wat hen mogelijk een kind kan bieden. Er wordt daarbij onvoldoende stilgestaan bij de emotionele gevolgen van dit alles, de impact die het heeft.”

Seksuele problemen bij vrouwen ten gevolge van een vruchtbaarheidstraject

“Een groot deel van de behandeling is gefocust op de vrouw; er gebeurt in zo’n traject veel met het lichaam van een vrouw dat ook van invloed is op het zelfbeeld. Ik hoor vaker terug van vrouwen dat ze zoiets hebben van ‘er zijn nu al zoveel mensen aan mijn intieme zone geweest’ dat dit in hun beleving meer een functioneel doel heeft gekregen dan dat het nog te maken heeft met genieten en seksualiteit. De druk die op seks komt te liggen is voor veel vrouwen (en ook mannen) funest voor het libido en het genieten van seksualiteit. Bij vrouwen hoor ik vaak dat ze geen zin meer hebben in seks en dat ze ook weinig tot niet meer kunnen genieten van seksualiteit. Bij sommige vrouwen ontstaat er zelfs vaginisme of pijn bij het vrijen als gevolg van de fertiliteitsbehandelingen. Er is minder opwinding en meer spanning verbonden met seksualiteit, waardoor deze moeilijkheden vaker optreden.”

Seksuele problemen bij mannen ten gevolge van een vruchtbaarheidstraject

“Bij mannen zie ik vooral erectieproblemen, die gerelateerd zijn aan het fertiliteitstraject. De oorzaak daarvan is vaak terug te leiden naar de periode voorafgaand aan het behandeltraject. De maanden waarin er met regelmaat gevreeën ‘moest’ worden. Dat kan een bepaalde prestatiedrang of druk met zich mee brengen. ‘Ik moet nu goed presteren, anders gaat het deze maand weer niet lukken.’ Die dynamiek van op vaste momenten moeten vrijen, zin of geen zin, en dan de druk om te moeten presteren, kan een psychische impact hebben op mannen die vaak vergeten wordt. En dat kan op termijn leiden tot allerlei seksuele problemen; geen zin hebben in seks, erectieproblemen, verlies van het plezier en genot in seks. Het wordt niet meer als iets leuks ervaren, maar eerder als een karweitje dat erbij hoort.”

Psychologische begeleiding tijdens of na een fertiliteitstraject

“De meeste koppels die bij mij komen zijn nog met het proces bezig. Soms zie ik ook koppels die het traject hebben moeten afsluiten met een onvervulde kinderwens en teneinde raad zijn. Bij stellen die nog met het traject bezig zijn, gaan we in de sessies aan de slag met het op een andere manier leren kijken naar die gevoelens van falen en schaamte waar ik het eerder over had. Ik kan mensen natuurlijk niet aan een kind helpen als therapeut, maar ik kan hen wel helpen om minder stress en angst te ervaren. En uit onderzoek blijkt dat dit wel kan bijdragen aan het vergroten van de slagingskansen van de behandelingen. Veel stellen die in een fertiliteitstraject zitten, zijn vrijwel continu hiermee bezig. De stress die dit met zich meebrengt, kan heel beperkend zijn. Daarom ga ik met stellen onderzoeken hoe ze de situatie meer kunnen accepteren zoals deze is. ‘Dit is wat we gekregen hebben van het leven. Wat kunnen we wél nog doen? Wat is er verder nog in het leven buiten dat hele vruchtbaarheidstraject?’

Lees ook: ‘Onze ervaringen met een fertiliteitstraject’ het verhaal van Laura en Jurriën.

Tips voor stellen met vruchtbaarheidsproblemen

Tip 1: Focus op je relatie

“Mijn belangrijkste tip is om weer meer tijd samen te gaan besteden als koppel. Probeer minder te focussen op de kinderwens, want vaak is dat nog het enige waar het over gaat. Kijk eens samen welke dingen de laatste tijd minder aandacht hebben gekregen, waar jullie weer meer aandacht aan zouden kunnen geven. Ga andere dingen doen samen; uiteten, wandelen. Dat doet geen afbreuk aan hoe graag je een kindje wil. Maar het zorgt wel voor een moment van rust voor je hersenen van het malen over de kinderwens. En het zorgt ervoor dat jullie elkaar als koppel niet verliezen tijdens dit intensieve traject. Ga eens samen na van welke andere dingen jullie gelukkig worden, behalve een kind? Vaak zie ik dat er bij stellen op den duur een soort tunnelvisie ontstaat. De kinderwens is het allerbelangrijkste en de rest moet wijken. Door je terug bewust te worden dat er nog andere dingen zijn in het leven en deze bewust op te zoeken, ontstaat er vaak meer ontspanning en neemt de kans op een succesvolle behandeling toe.”

Tip 2: Blijf met elkaar praten

“Wat ook heel belangrijk is, is om met elkaar in gesprek te blijven. Te blijven praten over wat je voelt en ervaart en niet gaan aannemen dat je wel weet wat je partner voelt of denkt. Ga je ook geen onnodige zorgen maken dat je partner je zal verlaten, vanwege het vruchtbaarheidsprobleem en je daarom afsluiten. Blijf met elkaar in contact en deel hoe je je voelt. Je partner is eigenlijk de enige die precies hetzelfde meemaakt, de enige persoon die jou op een bepaalde manier kan begrijpen. Help elkaar!”

Tip 3: Erken de verschillen en zoek samen een oplossing

“Soms zie je dat er grote verschillen bestaan tussen partners in hoe ze omgaan met emoties en spanningen. In die gevallen is de vrouw vaak een prater en de man meer een binnenvetter. Maak die verschillen bespreekbaar en ga op andere plekken op zoek naar hulp of steun, als je daar behoefte aan hebt. Zeg als vrouw bijvoorbeeld tegen je man ‘ik weet dat je er misschien niet zo over wil praten, maar voor mij is dat wel belangrijk. Als we dat niet samen kunnen doen, is het dan ok als ik op zoek ga naar een andere vertrouwenspersoon?’ Meestal vindt de partner dat helemaal niet zo erg en heeft hij zoiets van ‘ik ben blij dat je iemand hebt om mee te praten en dat ik dat niet meer altijd hoef te zijn’.

Tip 4: Zoek professionele hulp als dat nodig is

“Helaas heeft niet iedereen iemand in de omgeving die men in vertrouwen kan nemen. En daarnaast speelt schaamte voor sommige mensen ook zo’n grote rol dat men niemand in vertrouwen durft te nemen. Voor deze groep mensen is het goed om professionele hulp te zoeken als daar behoefte aan is. Want voor veel mensen is het toch heel belangrijk om erover te praten. Ik hoor zo vaak van mensen in mijn praktijk terug dat ze het zo fijn vinden dat er eindelijk iemand is met wie ze hun verhaal en emoties kunnen delen en dat er geluisterd wordt…”

Tip voor de omgeving van koppels in een fertiliteitstraject

“Dat luisteren is trouwens ook voor de omgeving van mensen die met een vruchtbaarheidstraject bezig zijn heel belangrijk”, vult Kelly aan. “Mensen die in zo’n traject zitten, zijn vaak al zoveel dingen aan het doen en aan het proberen om maar zwanger te raken. Dan kan het overweldigend zijn als er ook uit de omgeving nog allerlei tips komen van wat men wel of niet zou moeten doen. Beter is om zo nu en dan te informeren hoe het ermee gaat en dan onbevooroordeeld te luisteren. Vraag of je iets kunt doen of dat er iets is wat jullie samen zouden kunnen doen. Bijvoorbeeld samen gaan wandelen na een eicelterugplaatsing. En soms is het ook goed om het er juist niet over te hebben. Dat kan voor stellen die hiermee bezig zijn ook heel prettig zijn; er even niet over te hoeven praten. Het beste vraag je na wat de behoefte is van de personen in je omgeving die met het vruchtbaarheidstraject bezig zijn en sluit je daarop aan.”

Praktische informatie

Ten slotte nog wat praktische informatie over psychologische begeleiding bij een fertiliteitstraject. Hoe ziet die begeleiding eruit? Kelly: “Hoe deze trajecten vorm krijgen, is heel individueel bepaald. De meeste mensen zie ik 5 of 6 keer. Maar er zijn ook mensen die de veiligheid willen hebben om gedurende het hele fertiliteitstraject te kunnen komen. Het ligt vaak eraan hoe diep het zit. Sommige mensen vinden het fijn om even te kunnen ventileren. Anderen willen graag opvolging of hebben langer nodig om dingen een plek te geven en los te laten. Meestal ligt de frequentie van de afspraken op eens per twee weken. Zo hebben mensen tijd om hetgeen besproken is even te laten bezinken. Ook nog goed om te vermelden”, zo besluit Kelly, “de behandeling wordt doorgaans vanuit de aanvullende verzekering vergoed.”

Over Kelly Muytjens

“Ik ben een gepassioneerde seksuologe en relatietherapeut. Hiernaast ben ik opgeleid tot oplossingsgericht psychotherapeut, met een specialisatie in de perinatale counseling. Bij mij kunnen koppels en individuen terecht die moeilijkheden ervaren op het gebied van seksualiteit of in hun relatie. Anderzijds kun je als zwangere of pas bevallen moeder ook bij mij terecht voor psychologische ondersteuning tijdens deze bijzondere periode. Koppels die te maken krijgen met zwangerschapsverlies of die fertiliteitsproblemen meemaken kunnen ook bij mij terecht voor de nodige psychologische ondersteuning. Ik ben werkzaam als seksuoloog en perinataal counselor bij Psychologiepraktijk Marly Senden in Maastricht. Voor meer informatie en contactinformatie kan je terecht op de website van Psychologiepraktijk Marly Senden.