Op 1 februari verschijnt het kinderboek ‘Oskar’, van de hand van Kinder- en Jeugdpsycholoog Evelien Speel uit Eijsden, met prachtige illustraties van Christiaan Helmig. Het boek gaat over het hertje Oskar dat verdrietig en boos wegloopt nadat zijn moeder op hem schreeuwde omdat ze haast had en Oskar nog niet klaar was. Het verhaal vertelt over de gevoelens die Oskar vervolgens ervaart en wat er daarbij gebeurt in z’n lijfje. Want dat is waar Evelien ouders en kinderen bewust van wil maken; te veel spanning geeft een naar gevoel in je lijf en zorgt ervoor dat je niet meer zo goed kunt nadenken en dat je je anders gedraagt dan normaal. Meer over hoe dat precies werkt en het verhaal achter de totstandkoming van het boek, lees je in dit interview met Evelien Speel en Christiaan Helmig!

Elkaar vinden

“In mijn praktijk waar ik werk als kinder- en jeugdpsycholoog zie ik veel kinderen die om allerlei verschillende redenen spanning ervaren. En als wij mensen te maken hebben met spanning of angst, gebeurt er van alles in ons lichaam om ons te helpen met die spanning om te gaan. Dit zijn de zogenoemde vlucht-, vecht-, verstop-, of bevriesreacties. Deze reacties uiten zich in een bepaald gedrag. Zoals bijvoorbeeld boosheid, huilen, opstandig gedrag, niet meer luisteren, zelf willen bepalen of juist je heel stil en onopvallend gaan gedragen. Wat vaak gebeurt, is dat ouders vooral reageren op dit ‘moeilijke gedrag’ van hun kind, zonder dat ze zich bewust zijn van de werkelijke oorzaak achter dat gedrag. Het kind wordt dan gecorrigeerd op z’n gedrag, maar zit nog steeds met die spanning in z’n lijf, die door de boze reactie van de ouder vaak enkel toeneemt. Zo ontstaan er onbedoeld ingewikkelde situaties waarin de verbinding tussen ouder en kind onder druk komt te staan. Wat ik in mijn werk miste, was een middel dat ouders van vrij jonge kinderen kan helpen om elkaar beter te vinden in dit soort situaties. Dat is voor mij de aanleiding geweest om dit boek te gaan schrijven.”

Mooi proces

“Lange tijd heb ik met het idee in mijn hoofd rondgelopen om een kinderboek te schrijven over dit thema. Zodat ouders en kinderen dit samen zouden kunnen lezen, wat natuurlijk al een fijn moment is waarin je samen plezier kunt hebben. Maar vooral ook om ouders en kinderen een stukje taal te geven om samen te kunnen praten over en ook beter te kunnen begrijpen wat er ten gevolge van spanning kan spelen in het kind. Door de drukte van alledag bleef het lang bij een idee in mijn hoofd. Tot ik op een zekere dag bij het koffiezetapparaat in het kantoorgebouw waar mijn praktijk gevestigd is, over dit idee aan de praat raakte met Christiaan, die werkzaam is als grafisch vormgever en ook een kantoor heeft in het Stationsgebouw in Eijsden. Al snel ontstond het plan om dit project samen te gaan doen. Dat is nu twee jaar geleden. Het heeft dus wat tijd gekost, want het idee in mijn hoofd moest nog concreet gemaakt gaan worden. Maar het is een heel mooi proces geweest en we zijn trots op het resultaat!”

Uit de praktijk

“Het verhaal van Oskar is gebaseerd op dingen die ik elke dag in mijn praktijk tegenkom. Kinderen kunnen spanning op allerlei manieren voelen; in hun buik, armen of benen. Ze kunnen gaan verkrampen of heel erg schichtig of oplettend worden. Ouders missen dit soort signalen vaak. Terwijl het eigenlijk pogingen van het lichaam zijn om zichzelf te helpen. Als ouders dit soort signalen beter kunnen opmerken en begrijpen, kunnen ze er ook beter op inspelen en hun kind hierin begeleiden. Daarom wilde ik dat dit soort gevoelens en reacties van Oskar letterlijk zichtbaar zouden worden in de tekst en illustraties. Christaan begreep dat meteen. Doordat hij met de juiste beelden kwam, hebben we best veel tekst kunnen schrappen. Het was mooi om te zien hoe de beelden het verhaal ondersteunden.”

Christaan: “Ik had altijd in mijn hoofd dat ik later – als ik klaar zou zijn met mijn werk als grafisch ontwerper – als een ‘oude man’ kinderboeken zou gaan illustreren. Maar sommige dingen komen kennelijk gewoon eerder in het leven. Dus toen Evelien vroeg om samen te werken, heb ik niet lang getwijfeld. Maar het moet ook samenvallen natuurlijk. Evelien had een verhaal in haar hoofd en dan kom ik met een beeld. Dat moet dan ook maar net overeenkomen met de ideeën die zij had. Dat ging gelukkig heel vanzelf allemaal. Mede ook op basis van de reacties die we terugkrijgen van gezinnen die de proef gelezen hebben, denk ik niet alleen dat het heel leuk is wat we gemaakt hebben, maar dat mensen er ook echt iets aan kunnen hebben.”

Sensitiviteit en responsiviteit

Evelien: “Dit boek gaat in feite over sensitiviteit; de gevoeligheid van ouders om de signalen van hun kind op te merken en juist te interpreteren. En over responsiviteit; het vermogen om hier vervolgens ook adequaat op te reageren. Ik hoop dat ouders na het lezen van dit boek ‘de goede bedoeling’ van bepaald gedrag van hun kind beter kunnen gaan zien. Vaak zit achter negatief gedrag van kinderen namelijk een poging tot emotieregulatie. Een kind dat ‘nee’ zegt kan natuurlijk gewoon ongehoorzaam zijn. Maar het kan ook een uiting van stress zijn, van niet mee willen of kunnen in de drukte en alles wat wij als volwassenen van kinderen vragen. Door in zo’n situatie boos te reageren, raak je de verbinding met je kind kwijt en mis je de kans om je kind te helpen om zich wél te kunnen voegen. Een ander typisch voorbeeld uit mijn praktijk is dat van een tiener die niet wil praten en na herhaaldelijk aanspreken door ouders wegloopt uit het gesprek. Als je weet dat het ‘denkbrein’ uit gaat op het moment dat de spanning te hoog oploopt, zal je anders kijken naar dit ‘niet willen praten’. En als je het weglopen kan zien als een teken dat je kind het heel moeilijk heeft en het op dat moment niet meer aan kan, zal je ook anders reageren dan wanneer je het interpreteert als teken van desinteresse of gebrek aan respect.”

Lees ook het interview ‘Anders omgaan met de boosheid van je kind; niet straffen maar verbinden!’ met kinderpsychologen Kiona Boersma en Renske Leenders van Moventis GGZ.

Ondersteuning & begeleiding

“Zeker jonge kinderen hebben de ondersteuning en begeleiding van een volwassene hard nodig bij het reguleren van hun emoties. Ze kunnen nog niet goed zelf herkennen en benoemen wat ze voelen of welke situaties lastig voor ze zijn. Ze hebben hun ouders of verzorgers nodig om weer te kunnen kalmeren en al die gevoelens te reguleren. Kinderen hebben in stressreacties behoefte aan het voelen van verbinding. Aan iemand die woorden kan geven aan wat er gebeurt en welke reactie dat bij hen teweegbrengt. In het boek van Oskar vervult de Uil deze rol door zijn rustige ‘ochjee, ochjee, ochjee, wat vervelend’ en het bieden van hulp. Dat is eigenlijk precies wat er nodig is voor kinderen in dit soort situaties; laten merken dat je er bent voor je kind en een beetje meedeinen. ‘Hè, wat vervelend allemaal’. Zonder correcties te geven of het gesprek aan te willen gaan. Dat laatste heeft pas zin als je kind gekalmeerd is. Een onrustig brein kan namelijk geen informatie opnemen.”

Stress-Raampje

“Als ik het over dit soort dingen heb met ouders en kinderen in mijn praktijk, geef ik vaak uitleg over de theorie van ‘the window of tolerance’, het ‘stress-raampje’. Iedereen heeft zo’n raampje. En zolang de stress niet te hoog is en je gewoon binnen dat ‘raampje’ functioneert, kun je goed nadenken, oplossingen bedenken, samenwerken etc. Maar als je te veel spanning ervaart, ‘schiet je uit je raampje’. Dan gaat het ‘denk-brein’ offline en kun je alleen nog maar voelen en daarop reageren. Dan komen die reacties van vechten, vluchten, verstoppen of bevriezen. En als je denk-brein offline is, is er maar één ding belangrijk en dat is dat je ruimte krijgt om te kalmeren. Vaak gaat het daarop mis. Ouders willen praten, terwijl het kind uit z’n stress-raampje is. ‘Er is geen land mee te bezeilen’ zeggen ouders dan. En dat klopt dan feitelijk ook, want het denk-brein is offline. Praten heeft dus geen zin en gaat niet lukken. Als een kind uit z’n raampje schiet, zal je eerst moeten gaan kijken hoe je kind weer terug in z’n raampje kan komen. Daarna pas kun je gaan kijken naar wat jij als ouder wilde en wat er nodig is. Maar het allermooiste is natuurlijk als je als ouder oog kunt hebben voor de signalen die voorafgaan aan het moment dat je kind uit z’n raampje schiet. Dat je bijvoorbeeld aan een bepaalde lichaamshouding of gelaatsuitdrukking kan zien dat je kind spanning ervaart. Als je daar taal aan kunt geven en je kind dan al kunt begeleiden, kun je een uitbarsting voorkomen. Dat is voor alle betrokkenen natuurlijk het fijnste!”

Meer weten over het boek Oskar?

Ben je nieuwsgierig geworden naar het boek Oskar? Je kunt ‘m hier bestellen! Of volg Oskar op Facebook en Instagram.