Met financieringsgelden van het Rijk heeft het Regionale Informatie- en Expertise Centrum (RIEC) Limburg in 2021 de Task Force Jeugdige Ondermijners opgericht. Deze Task Force ondersteunt ketenpartners in het weerbaar maken van jongeren tegen ondermijnende criminaliteit, onder meer met een preventieve aanpak. Ook verzorgen zij deskundigheidsbevordering voor jeugdprofessionals, zodat zij signalen van jeugdige ondermijning sneller oppikken en weten hoe te handelen. In dit interview met procesmanager Fleur Hoofs van het RIEC-Limburg, lees je alles over jeugdige ondermijning; de signalen, de cijfers, wat je kunt doen bij vermoedens van ondermijning en meer!

Wat is jeugdige ondermijning?

Bij ondermijning gaat het over het vermengen van de onderwereld met de bovenwereld. Jeugdige ondermijners zijn jongeren die verleid of geronseld worden om op illegale wijze snel veel geld te verdienen. Er zijn allerlei vormen van ondermijning. Denk bijvoorbeeld aan drugscriminaliteit (drugs dealen, vervoeren, knippen of maken), op de uitkijk staan voor politie, geldezel zijn (bankpas en pincode afgeven voor witwaspraktijken), maar ook loverboyproblematiek en het meewerken aan mensenhandel vallen onder jeugdige ondermijning. Wat ook gebeurt, is dat jongeren geronseld worden voor hun kennis; elektriciens, loodgieters, timmermannen. Ze hebben allemaal kennis die van pas komt bij het kweken van drugs.

Groeiend probleem

Fleur: “We zien de laatste jaren een trend dat steeds meer jongeren en ook al op steeds jongere leeftijd de ondermijnende criminaliteit worden ingelokt. Dat kan op allerlei manieren. Bijvoorbeeld doordat ze snel veel geld kunnen verdienen of mooie spullen of kleding krijgen in ruil voor een illegale wederdienst. Bij de kappersopleiding bijvoorbeeld worden studenten die afstuderen aangesproken door mannen die zeggen te willen investeren in een kapsalon, compleet ingericht met de meubeltjes die ze zelf mogen uitkiezen. Het ‘enige’ wat men daarvoor terug wil, is wat meer inkomsten opgeven bij de Belasting om daarmee geld wit te wassen voor de investeerder. Als je net klaar bent met de opleiding, is een eigen zaak natuurlijk je grootste droom. Maar als je na een aantal jaar niet meer wil dat die persoon zich met jouw boekhouding bemoeit, dan kom je er niet zomaar meer vanaf. Uitkopen is immers meestal geen optie.”

Dwang en dreiging

“Maar het kan ook met iets kleins beginnen. Wat bijvoorbeeld ook voorkomt bij jongeren die werken als pizzabezorger, is dat hen een keer gevraagd wordt om even een pakketje ergens af te geven. ‘Je komt er toch langs’, wordt dan gezegd en daar krijgen ze dan bijvoorbeeld 500,- euro voor. Vervolgens wordt het telefoonnummer van de jongere gevraagd, ‘om te kunnen checken of het pakketje ook echt aangekomen is’. Daarna wordt zo’n jongere vaker gebeld om even een pakketje ergens te bezorgen. Aangezien je als pizzabezorger natuurlijk niet zoveel verdient, kan dat erg verleidelijk zijn. Bovendien zijn jongeren zich ook niet zo bewust van de risico’s in het begin. Naarmate ze er langer mee bezig zijn, worden de klussen groter en riskanter en komt er ook dwang en dreiging bij kijken. Maar dan zitten ze er vaak al zo diep in dat het moeilijk is om hulp te vragen of eruit te stappen. Dan worden ze bijvoorbeeld met een (vooropgezette) RIP-deal beroofd van het te bezorgen pakketje en moeten ze hun opdrachtgever de waarde van enkele tienduizenden euro’s terugbetalen of structureel voor hem gaan werken om de schuld zogenaamd af te kopen.”

Schrikbarende cijfers

“Het is heel lastig om te zeggen hoe groot dit probleem nu echt is. We hebben recent een onderzoek gedaan en dan zie je dat de informatie die we uit gesprekken met jeugdprofessionals halen een veel groter probleem doet vermoeden dan hetgeen je puur op basis van data van de Politie en het CBS zou concluderen. Dat heeft ermee te maken dat deze problematiek vaak heel lang onder de radar blijft. Jongeren durven zelf geen aangifte te doen uit angst voor represailles. En de Politie kampt met een ondercapaciteit, waardoor ze weinig ruimte hebben om dit proactief op te sporen. Voor dit onderzoek hebben we daarom ook zo’n kleine 700 Limburgse jongeren tussen de 12-18 jaar bevraagd met een online vragenlijst. De cijfers die daaruit naar voren kwamen, schetsen een nog schokkender beeld dan we op basis van de interviews met professionals vermoedden. Maar liefst 30% van de ondervraagde jongeren gaf namelijk aan weleens iets in de ondermijnende criminaliteit te hebben gedaan. Jeugdige ondermijning komt vaker voor bij jongens. Al zie je dat het ook onder de meiden toeneemt. Vaak is het pressiemiddel dan seksueel gerelateerd.”

>> Meer weten? Bekijk hier de factsheet met de belangrijkste onderzoeksresultaten over ondermijnende jeugdcriminaliteit in Limburg. Het volledige onderzoeksrapport download je hier!

Dure kleding

“Wat voor ouders, scholen of andere jeugdprofessionals een eerste signaal kan zijn dat een jongere zich inlaat met criminele activiteiten, is als ze opeens hele exclusieve merkkleding gaan dragen. Een riem van Gucci van 500 euro, een petje van 200 euro, schoenen en jassen van 1500 euro. Dat zijn hele normale bedragen, maar natuurlijk onder normale omstandigheden niet te betalen voor tieners. Op YouTube zijn tientallen filmpjes te vinden waarbij een reporter een jongere aanspreekt op straat en vraagt naar de waarde van de outfit die hij of zij draagt. Daar komen bedragen van 5.000 of 6.000 euro voorbij. Jongeren laten zich makkelijk beïnvloeden door wat ze zien op social media en streven ook dat beeld van hun influencer na. Fleur: Ik ben ervan overtuigd dat de meeste jongeren anno nu echt wel weten dat er op hun school gedeald wordt en bij wie ze moeten zijn als ze ook op die manier wat bij willen verdienen om die dure kleding te kunnen kopen.”

Onbewust

“Vaak hebben jongeren in eerste instantie ook helemaal niet het idee dat ze geronseld worden. Het voelt alsof ze zelf de keuze maken. Er wordt hen iets plezierigs in het vooruitzicht gesteld en ze denken dan uit vrije wil hetgeen te doen wat daarvoor in ruil gevraagd wordt. Het puberbrein, dat natuurlijk erg gevoelig is voor ‘beloning op korte termijn’, maakt jongeren hier extra gevoelig voor. En soms gaat dat ronselen ook heel subtiel, bijvoorbeeld bij bescherming in geval van pesten. Een extreem voorbeeld daarvan is het verhaal van Indy (zie onderstaand filmpje). Een 12-jarige jongen die lang gepest werd, totdat een onbekende jongeman het op een dag voor hem opnam. Indy keek natuurlijk enorm tegen deze man op. Experimenteerde op zijn aanbod met cocaïne en toen hij daarvan afhankelijk werd, moest hij klusjes voor hem gaan doen. En zo zakte hij steeds verder af in het criminele circuit. Voor Indy was dit echter voor het eerst sinds lange tijd een groep waar hij bij hoorde. Toen hij na een aantal jaar tot inzicht kwam wat er werkelijk gebeurd was en hij uit het wereldje wilde stappen, volgden er bedreigingen en afpersing waardoor Indy uiteindelijk geen andere uitweg zag dan zelf uit het leven te stappen.”

Preventie & perspectief

“Als RIEC zetten we enerzijds in op preventie. Door het maken van filmpjes over wat ondermijning is, het voorlichtingsprogramma #Leerlingalert en de communicatiecampagne ‘Hoe geschikt ben jij om te werken als crimineel?’ Deze werd in januari 2022 gelanceerd. Het eerste onderdeel van de campagne bestond uit een online test voor jongeren, waarbij zij via de website www.crimitest.nl een aantal vragen beantwoorden. Hieruit komt dan op ludieke wijze hun crimi-score naar voren, die ze ook kunnen delen met hun vrienden. Uiteraard wordt in de test benadrukt dat niemand geschikt is voor een criminele carrière. Na het invullen van de test, komen jongeren terecht op een platform waar ze terecht kunnen voor informatie en hulp. Dit platform is er ook voor ouders en professionals. Een aanrader dus als je meer wil weten over dit onderwerp!

Naast deze inzet op preventie, zijn we momenteel ook bezig het ontwikkelen van perspectief biedende interventies gericht op jongeren die al in het circuit zitten en eruit willen. Die echt intrinsiek gemotiveerd zijn om weer ‘een normaal leven’ te gaan leiden, bereid zijn te praten met de Politie en een eventuele straf te accepteren. Wat dan allereerst heel belangrijk is, is dat je beschikbaar bent voor deze jongeren, precies op het moment dat zij het nodig hebben. En dan moet er eigenlijk ook gespecialiseerd aanbod voorhanden zijn, waar men met zo’n jongere aan de slag kan. En vaak is het een proces van de lange adem. Het criminele netwerk, de straatcultuur is in hun leven verweven. Dat laat je niet zomaar los. Bovendien laten zij jou ook niet zomaar los. Men blijft je achtervolgen, bedreigen of dreigen je familieleden iets aan te doen als je gaat praten bij de Politie of men eist 100.000 euro losgeld, zoals in het eerder genoemde verhaal van Indy.”

Signaleren en schakelen

“En daarnaast hebben we ook allerlei programma’s voor professionals, gericht op het leren signaleren van deze problematiek. Je moet de signalen zien, anders heb je niet door dat het gebeurt. Dat geldt in het bijzonder voor scholen. Daarin zien we de laatste tijd wel een kanteling. Waar scholen eerder dachten dat dit op hun school niet aan de orde was, komt steeds meer het besef dat dit overal gebeurt. Niet alleen in de grote stad, maar ook in het Heuvelland. En dat het dus belangrijk is om daar de zorgstructuur op in te richten. Scholen weten ons nu ook veel beter te vinden voor deskundigheidsbevordering en preventielessen.

Naast het herkennen van vroege signalen, is het natuurlijk ook belangrijk dat je weet wat je moet doen als je bepaalde vermoedens hebt. Welke route kun je bewandelen binnen school? Welke gespecialiseerde instanties kun je erbij betrekken buiten school? Er is best veel, maar vaak weet men het niet. Waardoor leerkrachten gaan proberen om het zelf op te lossen, met gesprekjes met de betreffende leerling. Maar als leerkracht kun je in de meeste gevallen niet helpen bij dit soort problematiek. Daar is het te groot voor!”

Een vroeg begin, is het halve werk?

“In het kader van vroege preventie heeft onderzoeksbureau Ventio CPSI, ter aanvulling op bestaande preventieprogramma’s in het onderwijs, een lesprogramma voor leerlingen in de basisschool leeftijd ontwikkeld, dat wordt uitgevoerd in samenwerking met het RIEC Limburg.. Dit lesprogramma is gericht op het versterken van de morele ontwikkeling, de gewetensontwikkeling. Dit programma wordt momenteel gepilot op twee basisscholen in Parkstad, waarbij ook ouders, verzorgers en/of steunfiguren worden betrokken.

Via allerlei spelvormen proberen we in het lesprogramma de morele ontwikkeling van kinderen te stimuleren. Dan laten we ze bijvoorbeeld discussiëren over wat ze zouden doen als ze ergens een fiets zagen staan die niet afgesloten is. Zou je die meenemen? Is dat dan stelen? Of is het ‘eigen schuld, dikke bult voor degene die z’n fiets niet afsloot?’ En waarom? Wat als je zelf een keertje vergeet je fiets af te sluiten bij het speeltuintje en iemand anders neemt ‘m dan mee?”.

Morele ontwikkeling

“We merken dat ouders in de huidige maatschappij door allerlei redenen onvoldoende toekomen aan het meegeven van belangrijke normen en waarden over wat goed en fout is, waarom je bepaalde dingen wel of niet doet. En wanneer je kinderen dat niet meegeeft, in de basisschoolleeftijd, zie je dat er in de puberteit morele ontkoppeling plaatsvindt. Jongeren voelen dan als het ware niet meer wat de impact van hun eigen daden is op de ander. De anonimiteit van de online wereld speelt daarin natuurlijk ook een belangrijke rol. Als jij via Marktplaats een oud vrouwtje oplicht in Amsterdam, heb je geen idee wie dat is, welke impact dat heeft voor die persoon etc. Veel jongeren doen bijvoorbeeld ook aan F-gaming (fraude gaming). De bekende appjes van ‘hoi mam, wil je 500 euro overmaken’. Maar ook sextortion is een vorm die samenhangt met een ontkoppelde gewetensontwikkeling. Sextortion is afpersing met een (al dan niet gemanipuleerde) seksueel getinte foto of video van het slachtoffer.”

Tips voor ouders om criminele activiteiten te voorkomen

1. Ga in gesprek

Het lijkt misschien een open deur, maar in gesprek gaan met je kind over criminaliteit is de belangrijkste tip die we hebben voor ouders. Soms vinden ouders het lastig dit gesprek aan te gaan, omdat ze bang zijn hun kind wijzer te maken dan het is. Realiseer je echter dat de meeste tieners echt wel weet hebben van wat er allemaal gebeurt op school en op straat. Dus probeer het daar zo eerlijk mogelijk over te hebben met je kind. Wat vind je van blowen? Van dealen? Gebeurt dat bij jou op school? Krijg je dat mee? Ken je mensen die dat doen? Wat vind je daarvan? Wat vind je ervan dat jongeren van 14 jaar een mes bij zich hebben? Zou jij dat ook doen? Wat vind je ervan dat jongeren in merkkleding lopen van duizenden euro’s, zou je dat ook willen? Door hierover het gesprek aan te gaan, ontdek je hoe je kind erin staat en in hoeverre het kwetsbaar is voor dit soort praktijken. “De Crimitalk” is een handige tool om het gesprek aan te gaan met jongeren over drugs, wapens en criminaliteit.

2. Wees open en nieuwsgierig

In het verlengde van bovenstaande tip is het van cruciaal belang dat je in het gesprek over deze onderwerpen niet oordelend bent. Stel je kind blijkt bepaalde dingen ‘normaal’ te vinden of ook te willen. Roep dan niet direct ‘je bent gek’ of ‘weet je wel hoe gevaarlijk dat is’. Probeer vooral te luisteren en niet met het spreekwoordelijke vingertje te wijzen of alleen maar over mogelijke consequenties te praten. Daar zijn pubers niet mee bezig en zo raak je de verbinding snel kwijt. Juist door open vragen te stellen, kun je ze aan het denken zetten en meer bewust maken.

>> Meer over communicatie met je puber lees je in het artikel Praten met je puber – 7 tips om met je puber in gesprek te komen en te blijven. De belangrijkste do’s en don’ts in de communicatie met pubers vind je hier: 10x niet zo handig om te doen in de communicatie met je puber!

3. Schakel hulp in

Heb je vermoedens dat je kind al in contact is met jongeren in het criminele circuit? Probeer ook dan niet te oordelen. Voor je kind zijn dat dé vrienden. En voor pubers zijn vrienden en erbij horen bij de vriendgroep prioriteit nummer 1. Roep dus niet zomaar dat het slechte mensen zijn of iets dergelijks. In het artikel 7 tips om de invloed van ‘foute vrienden’ te beperken lees je hier meer over.

Maak je je serieuze zorgen over de omgang die je kind heeft? Aarzel dan niet om hulp in te schakelen. Je kunt bijvoorbeeld contact opnemen met de huisarts, via de website Fier.nl of bij het vermoeden van een misdaad ‘Meld Misdaad Anoniem’ of de Politie.

Of maak gebruik van het wekelijkse chatspreekuur voor ouders van pubers op de CJG043-website!