Steeds meer jeugdigen met concentratieproblemen en hyperactiviteit komen in het hulpcircuit terecht. Dit roept veel vragen op over de beste aanpak voor deze kinderen, krijgen zij de juiste ondersteuning? De Academische Werkplaats voor ADHD en druk gedrag probeert gepaste hulp te stimuleren door onderzoek, beleid en praktijk dichter bij elkaar te brengen. Coördinator Eva Mutsaers vertelt er meer over in deze gastbijdrage.

ADHD en druk gedrag

De naam ‘ADHD en druk gedrag’ is bewust zo gekozen. Ons doel is ‘onnodige zorg vermijden zonder onderbehandeling te riskeren’. Tijdige hulp voor (ouders en/of leerkrachten van) drukke, impulsieve en ongeconcentreerde kinderen vinden wij van groot belang. We proberen gepaste hulp te stimuleren voor deze kinderen en hun omgeving, maar niet meer dan echt nodig is. Het hebben van een classificatie is wat dat betreft niet per se nodig. Een classificatie kan sturing geven in de behandeling. Wanneer je een kind met de classificatie ‘ADHD’ behandeld, zal je een andere behandeling toepassen dan wanneer je een kind met een classificatie ‘autisme’ behandeld. De classificatie biedt echter nauwelijks meer dan deze richting. Het is dus vooral van belang om naar het kind en het gedrag van het kind te kijken.

Verschillend gedrag bij ADHD

Het gedrag dat bij ADHD past kan er heel verschillend uitzien bij verschillende kinderen. Grofweg is er sprake van druk, impulsief en/of ongeconcentreerd gedrag. Hier zijn vele gradaties in. Het ene kind kan heel impulsief en ongeconcentreerd gedrag laten zien, maar niet zo druk zijn. Het andere kind kan vooral druk en impulsief zijn maar niet zo’n last hebben van ongeconcentreerd gedrag. Beide kinderen zouden de classificatie ADHD kunnen krijgen, maar laten heel ander gedrag zien. Waar komt dit gedrag mogelijk vandaan?

Oorzaken van druk, impulsief en onoplettend gedrag

Gedrag is vaak een reactie op iets wat gebeurt; dat kan iets in de omgeving zijn of iets in het kind zelf; vaak spelen die ook op elkaar in. Een aantal factoren op een rij die mee kunnen spelen bij het ontstaan van druk, impulsief en onoplettend gedrag bij kinderen:

Prikkelgevoeligheid

Er zijn veel oorzaken waarom een kind druk, impulsief of onoplettend/ongeconcentreerd gedrag kan laten zien. Een voorbeeld hiervan is prikkelgevoeligheid, het ene kind kan prikkels beter verwerken dan het andere kind en het niet goed kunnen verwerken van prikkels kan resulteren in het laten zien van druk gedrag. Ook heeft het ene kind een betere rem op zijn/haar emoties dan het andere kind. Beide kinderen kunnen zich hetzelfde voelen, maar het ene kind kan zijn gedrag niet goed remmen en laat hierdoor meer zien dan het andere kind. Het vertonen van heftige emoties kan dan gekoppeld worden aan het laten zien van druk, impulsief en onoplettend gedrag terwijl er feitelijk een verschil zit in het remmen van emoties tussen de kinderen.

Jongens en vroege leerlingen

Ook zien we dat jongens en kinderen die relatief jonger zijn, de “vroege leerlingen” vaker een classificatie ADHD krijgen. Dit komt mogelijk omdat jongens over het algemeen vaker druk, impulsief en onoplettend gedrag laten zien dan meisjes en omdat jongere kinderen ditzelfde gedrag laten zien, maar dat past bij hun leeftijd. Deze kinderen worden dan echter vergeleken met kinderen in de klas die ouder zijn en hierdoor lijken ze drukker, impulsiever en onoplettender.

Spanningen en weinig structuur

Ook spanningen en het ontbreken van structuur in de (thuis)situatie kunnen het laten zien van druk, impulsief en onoplettend gedrag uitlokken. Rust, Reinheid en Regelmaat helpen vaak bij het bieden van structuur, wat rust kan bieden aan een kind. Nagaan wat er speelt door met het kind te praten, kan inzicht bieden. Het kan een kind helpen om te gaan met gevoelens door af te spreken wat een kind kan doen als het zich druk voelt. Dit kan het kind een uitlaatklep geven.

Afstemmen op elkaar

Al met al gaat het vooral om de afstemming tussen de omgeving van het kind en de wensen en behoeftes van het kind. Dit is per situatie verschillend en voor iedereen dus anders. Via de (praktijkondersteuner van de) huisarts kan eventueel op zoek worden gegaan naar aanvullende hulp die gewenst is, eventueel in combinatie met onderzoek naar de factoren die voor het kind van belang zijn. Zoals eerder benoemd gaat het er niet om het gedrag een naam te geven, maar om het bieden van de juiste hulp.

Wat is de juiste hulp bij ADHD?

Veel ouders hebben het idee dat hun kind direct medicatie dient te slikken wanneer er een classificatie ADHD wordt gesteld, dit is echter zeker niet het geval. De eerste stappen na een classificatie zijn meestal psycho-educatie en adviezen voor de omgeving. Bij psycho-educatie krijgen ouders, en eventueel het kind en andere betrokkenen, uitleg over het gedrag van het kind. Waar komt dit mogelijk vandaan, hoe zal dit zich ontwikkelen en waar kan het kind en diens omgeving tegen aan lopen? De bedoeling hiervan is acceptatie en begrip te vergroten, wat bijvoorbeeld kan helpen omdat ouders en/of leerkrachten dan inzien dat er vaak sprake is van onmacht in plaats van onwil.

Adviezen bij ADHD

De adviezen aan de omgeving sluiten altijd aan op de psycho-educatie. De twee belangrijkste pijlers zijn ten eerste structuur, duidelijkheid en voorspelbaarheid vergroten. Dit om het voor het kind makkelijker te maken om het gewenste gedrag te laten zien. En de tweede pijler is om positieve aandacht te hebben voor dat wat goed gaat. Ook dit zorgt ervoor dat het kind makkelijker gewenst gedrag laat zien, wat de onderlinge relaties ten goede komt evenals het zelfvertrouwen van het kind.

Aanvullende behandeling

Wanneer het nodig is, kan er verder worden gekeken naar een aanvullende behandeling. De behandeling verschilt per leeftijdsgroep en hangt af van al dan niet ook aanwezige gedragsproblemen zoals ongehoorzaamheid, driftbuien, zich niet aan regels houden, opstandig gedrag en agressie. Ook speelt de ernst van de ADHD een rol bij de keuze voor medicatie of gedragstherapie. Een algemene stelregel is: niet gelijktijdig starten met een combinatie van medicatie en een psychologische behandeling, zeker niet bij lichte of matige ADHD. Het advies is om pas een tweede behandelvorm toe te voegen als het resultaat van de eerst gekozen behandelvorm onvoldoende is gebleken. De reden hiervoor is dat anders niet kan worden nagegaan welke van beide behandelvormen de werkzame is. Bovendien is een combinatiebehandeling lang niet altijd nodig en uiteraard ook duurder.

Aanbevelingen bij kinderen jonger dan 6 jaar

Als psycho-educatie en adviezen onvoldoende resultaat hebben, vervolg dan de behandeling, onafhankelijk van de ernst van de ADHD met een training voor de ouders als de problemen zich thuis voordoen. En/of met een training voor de leerkracht, vooral wanneer er sprake is van comorbide (tegelijkertijd voorkomen van 2 of meer) gedragsproblemen die zich op school voordoen.

Aanbevelingen bij kinderen tussen de 6 en 12 jaar

Aanbevelingen bij kinderen ouder dan 12 jaar

Oudertrainingsprogramma

Er zijn verschillende ouderprogramma’s beschikbaar. In Nederland is een programma speciaal ontwikkeld voor ouders van kinderen met ADHD: ‘Behavioral Parent Training Groningen (BPTG)’. Andere ouderprogramma’s die bewezen effectief zijn in het behandelen van gedragsproblemen bij kinderen met ADHD zijn ‘Incredible Years’, ‘Parent-Child Interaction Therapy (PCIT)’ en ‘Triple P niveaus 4 en 5’. Triple P (Positief Pedagogisch Programma) is een veelgebruikt oudertrainingsprogramma voor opvoedvaardigheden. Niveau 4 is gericht op ouders van kinderen tussen 2 en 16 jaar met (ernstige) gedrags-, emotionele en ontwikkelingsproblemen en is gericht op het voorkomen of verminderen hiervan. Het niveau 5 is geïndiceerd als er sprake is van bijkomende risicofactoren in het gezin.

Over de Academische Werkplaats voor ADHD en druk gedrag

De academische werkplaats voor ADHD en druk gedrag houdt zich bezig met de verspreiding van kennis over hulp voor kinderen met ADHD en druk gedrag. Er wordt voorlichting gegeven over mogelijke oorzaken, adviezen voor de omgeving en behandeladviezen. Er zijn verschillende onderzoeksprojecten waarin veel kennis wordt opgedaan. Bij die onderzoeksprojecten zijn wetenschappers en promovenda werkzaam. Deze projecten toetsen de praktijk, waarvan de resultaten worden verspreid onder themagroepen. Binnen deze themagroepen worden de verschillende producten ontwikkeld en verspreid. Onder ander via netwerkpartners zoals het CJG043 en via de website Academische Werkplaats voor ADHD en druk gedrag. Hier kun je meer informatie vinden over zorg en behandeling conform de zorgstandaard ADHD in een presentatie voor professionals onder het tabblad publicaties.