In 2018 nam een aantal ouders in de grensstreek tussen Nederland en België het initiatief om het onderwijs voor hun kinderen op een andere manier te gaan inrichten. Wat startte met het gezamenlijk organiseren van thuisonderwijs is in de afgelopen jaren uitgegroeid tot een Steinerschool, het equivalent van de vrijeschool zoals wij die in Nederland kennen. In dit interview met Merel Claessens, een van de leden van de oudervereniging, lees je meer over dit bijzondere initiatief en de filosofie achter het Steineronderwijs!

Startpunt

“De Steinerschool is ontstaan vanuit een initiatief van enkele ouders, die een andere hoop hadden voor het onderwijs voor hun kind(eren). Men wenste meer betekenisvol onderwijs, waar vooral ook het natuurelement meer aan bod zou komen; het uitgangspunt van ‘leren door te doen’, ontdekken, in de buitenlucht zijn. Daarnaast had men de wens dat kinderen niet alleen maar cognitief uitgedaagd zouden worden op school, maar dat school ook een plek zou zijn waar kinderen zich als persoon kunnen ontwikkelen. Die elementen vormden het startpunt voor dit clubje ouders om gezamenlijk invulling te geven aan thuisonderwijs voor hun kinderen.”

Onder de vleugels

“Na verloop van tijd ontstond de wens om dit initiatief uit te breiden en een echt schooltje op te starten. Na oriëntatie op de wet- en regelgeving in Nederland, Vlaanderen en Wallonië bleek Vlaanderen de beste bedding te bieden aan een opstartende Steinerschool. In Vlaanderen is het namelijk mogelijk om onder de vleugels van een bestaande school, als een soort dependance, langzaam naar het benodigde leerlingenaantal toe te groeien om tenslotte een zelfstandige school te worden. Dat werkt in de praktijk heel prettig omdat je zo veel kunt leren van de “moederschool” over de organisatie en structuren binnen een schoolsysteem.”

Idyllisch

“Vervolgens is men gaan zoeken naar plek en gestart met het aantrekken van leerkrachten. Een van de ouders was al leerkracht op een vrijeschool in Nederland en al snel was er een tweede leerkracht die zich wilde aansluiten bij dit initiatief. En ook de plek was vrij snel gevonden. Het initiatief startte op een woonzolder in de Voerstreek en vanaf september 2019 is men met een klein clubje van start gegaan in een yurt in een weiland. Heel idyllisch. Daar kwamen toen best veel nieuwe ouders op af, die zich herkenden in de visie en die geïnteresseerd waren om aan te sluiten. Vervolgens is men in het schooljaar 2019/2020 gestart in een fysiek gebouw met zo’n 25 kinderen.”

Over de filosofie van het Steineronderwijs

Al vanaf het prille begin van het initiatief werd er gekozen voor de visie van het Steineronderwijs. Dit is het vrijeschoolonderwijs zoals we die ook in Nederland kennen, gebaseerd op de ideeën van Rudolph Steiner. In deze visie is een belangrijk uitgangspunt dat de ontwikkeling van het kind centraal staat. Steiner heeft een idee over hoe kinderen zich ontwikkelen en hoe je de lesstof het beste kunt aanbieden, afgestemd op gevoelige fases in die ontwikkeling. Het Steineronderwijs verdeelt de ontwikkeling van kinderen in fases van steeds zeven jaar.

In de eerste drie fases staat achtereenvolgens het willen, het voelen en het denken centraal. Drie belangrijke elementen waar het onderwijs op gebaseerd is, die vertaald kunnen worden naar hoofd, hart en handen. Binnen het Steineronderwijs is het de bedoelding dat kinderen niet alleen ‘op het hoofd worden aangesproken’. De gedachte is dat als je een kind ook aanspreekt op z’n lijfelijke ontwikkeling en z’n gevoelsontwikkeling, de kennis beter verankerd zal raken in z’n wezen. Het Steineronderwijs hanteert daarmee dus een holistische kijk op wat kinderen nodig hebben om te ontwikkelen.

De drie ontwikkelingsfases van kinderen volgens Steiner

Fase 1: 0-7 jaar

 In de eerste zeven levensjaren van een kind staat het fysieke lijf centraal. In die periode vindt er natuurlijk een enorme lichamelijke ontwikkeling plaats; kinderen leren zitten, kruipen, lopen. Een kind heeft een enorme drang om nieuwe dingen te kunnen. Het lijf ontwikkelt zich dus vanuit een hele sterke wilskracht; het kind maakt zijn lijf sterker, vaardiger om de wereld te kunnen ontdekken.

In het Steineronderwijs staan daarom in de eerste jaren de zintuigen centraal; heel veel doen, al doende dingen leren. In de klassen worden dagelijks bewegingsspellen gedaan met vingers, handen en voeten. Vanuit vrij spel bootsen ze de wereld om zich heen na en wordt hun fantasie geprikkeld door het spelmateriaal. Natuur is daarin een belangrijk element. Kinderen verzamelen de kastanjes die gevallen zijn en al doende zijn ze stiekem bezig met voorbereidend rekenen (tellen, sorteren, hoeveelheden), rollenspellen (kastanje soep maken) en motorisch gebruiken ze het hele lijf.

Fase 2: 7-14 jaar

De fase daarna staat het gevoelsleven veel meer centraal. Van belang is hier dat de leerstof zoveel mogelijk op kunstzinnige wijze wordt aangeboden; zo veel mogelijk ook via beweging en beelden, zo ook het rekenwerk. Kunstzinnigheid raakt de héle persoon; vooral het gevoelsleven. Het maakt iets bij je los, of je iets mooi of niet mooi vindt. Zo veel mogelijk moet alles MOOI gedaan worden. Daarnaast worden er dagelijks verhalen verteld die passen bij de leergang en leeftijd. De verhalen worden verteld vanuit een personage waar de kinderen zich in kunnen identificeren, en zij indirect hun eigen gevoelsleven beter kunnen begrijpen.

Fase 3: 14-21 jaar

Het denken (leren oordelen) staat meer centraal in deze fase van adolescentie naar jong volwassenheid: langzamerhand wordt een eigen identiteit geboren in de puberteit. In het onderwijs wordt stof behandeld uit onze geschiedenis waar de jongeren gestimuleerd worden om een eigen visie over te vormen.  Zoals de ontdekkingsreizen van Columbus, wereldreligies, etc. Verder zijn er verschillende soorten stages (bedrijfs- en sociale stages.): het échte leven. Bij alles wat aangeboden wordt dienen leerlingen de stof zelf te verwerken, dat wil zeggen: niet enkel het kunnen leren en onthouden, maar een visie erover te vormen door zich in te leven in betrokken partijen uit de geschiedenis. 

Ruimte voor persoonlijke ontwikkeling

“Doordat kinderen veel buiten zijn, meer vrijheid hebben, is er ook veel meer ruimte voor persoonlijke ontwikkeling dan wanneer je met 30 andere kinderen het grootste deel van dag in een klaslokaal zit. Zelf vind ik het heel mooi om te zien als er nieuwe kindjes binnenkomen. Die zie je eerst observeren; ‘wat gebeurt hier allemaal, wat doen die kinderen allemaal?’. Ze zien dan de kinderen van oudste klassen boven in een boom in hun boomhut zitten bijvoorbeeld. Het is mooi om te zien hoe zelfstandig en zelfverzekerd kinderen langzaam worden in eigen kunnen, in het bedenken van eigen oplossingen. Als jij je krachtig in je lijf voelt, zal je je ook krachtiger voelen als persoon, als mens. Die relatie wordt vaak onderschat en vormt een belangrijk aspect van het Steineronderwijs.”

Jaarfeesten

“Een ander belangrijk onderdeel van het Steineronderwijs is gebaseerd op de Jaarfeesten. Dit zijn van oorsprong Christelijke feesten; Sint Maarten, Advent, Drie Koningen, Palm Pasen, Pinksteren. Die Jaarfeesten volgen het ritme van de seizoenen en vormen het ritme van het schooljaar. Deze feesten worden niet met een religieuze insteek gevierd op school. Ze zijn sterk kenmerkend voor de overgangen die in het jaar zitten. Overgangen die zichtbaar zijn in de natuur om ons heen, maar ook de symbolische waarde daarvan. Zo worden er ook allerlei verhalen gekoppeld aan een jaarfeest. Bijvoorbeeld als herfst komt, dan verdwijnt het licht. De dagen worden donkerder en dan hebben wij als mens moed nodig om die winterperiode weer aan te gaan. Het gaat dus veel meer over de processen die wij als mensen meemaken door het jaar heen. Dat zit allemaal verweven in die feesten. Of hoe blij we worden als de lente er weer is. Het geeft een heel voorspelbaar, terugkerend ritme. Door het koppelen van de verhalen, die natuurlijk afgestemd zijn op de leeftijd en het ontwikkelingsniveau van de kinderen, worden deze menselijke processen concreter en ook invoelbaar gemaakt.”

Ecologie

“Een laatste belangrijk aspect in het Steineronderwijs, is ‘ecologie’. Daar zijn we als school heel erg mee bezig en dat zal de komende jaren ook zeker nog verder gaan groeien. Op dit moment hebben we bijvoorbeeld een moestuin. De kleuters zijn onlangs begonnen met de akker om te ploegen en in te zaaien. Nu zitten ze met veel ongeduld te wachten tot er iets naar boven komt. In de herfst afgelopen jaar heeft de juf schapenwol gehaald en heeft ze met de kinderen dat hele proces doorlopen van wol karen, draad spinnen, tot het breien van een truitje voor de pop. Waar het steeds om gaat, is de kinderen op een speelse manier bewust maken van ‘waar komen dingen vandaan, wat is er nodig voor alles wat wij om ons heen zien, wat is het proces daarachter? Op die manier geef je kinderen ook mee dat dingen tijd nodig hebben. Dat zijn we niet meer echt gewend in onze maatschappij. Wat ik persoonlijk heel erg mooi vind, is dat alles met zoveel aandacht wordt gedaan door de leerkrachten. Achter elk ding zit een gedachte, daar ben ik wel achter gekomen. Niks is zomaar…”

Toekomstplannen

“Wat de nabije toekomst betreft, staan we weer voor een mooie ontwikkeling. Na bijna twee schooljaren op de huidige locatie is deze echt te klein geworden. Meerdere gesprekken met de gemeente hebben ons bewogen naar een plek met een uniek karakter, namelijk het voormalige meisjesklooster in ’s Gravenvoeren. In meerdere opzichten komen op die plek werelden samen. Het pand wordt gedeeld met het woon/zorgcentrum voor ouderen die daar reeds zitten. Daarnaast komt de bebouwde dorpskern samen met natuur(beleving). Het gebouw is gelegen aan een prachtige kloostertuin en park met de mogelijkheid om dat groene gebied nieuw leven in te blazen. Dit zullen we in samenwerking doen met de gemeente en Natuurpunt. Natuurbeleving blijft dus voorop staan. We kijken ook erg uit naar de uitwisseling tussen de oudere bewoners en de kinderen. De kringloop van het leven en de kansen om elkaar te verrijken. Hoe we het een ontmoetingsplek kunnen laten zijn voor het dorp. Al die ontwikkelingen, daar zitten we nu middenin!”

Steentje bijdragen

“Het verder uitbouwen van de school vraagt om een bepaalde betrokkenheid van de ouders. Voor veel dingen is de school nog afhankelijk van vrijwilligers. Deze zomer gaan we bijvoorbeeld met z’n allen staan klussen, bouwen en weet ik veel wat nog meer om de start op de nieuwe locatie waar te maken. Als ouder kun je dus echt je steentje bijdragen om de school te maken. Dat is natuurlijk heel mooi, maar het betekent ook dat er bepaalde dingen zijn die op andere scholen vanzelfsprekend zijn, waar op onze school de basis nog voor gelegd moet worden. Wij zetten bijvoorbeeld in op groei van onderaf. Dit jaar is er een peuterklas voor kinderen van 2.5 tot 4 jaar, een kleuterklas voor kinderen van 4 tot 6 jaar en een klas 1 voor kinderen van 6/7 jaar. In totaal zitten nu ruim 30 leerlingen in drie klassen. Volgend schooljaar komt er een combinatieklas voor de 1^e en 2^e klas (Nederland groep 3/4). De nieuwe instroom komt vanuit de onderkant en er zal dus ieder jaar een klas bij gaan komen.”

Aansluiting voortgezet onderwijs

“Net zo goed als iedere school moeten wij voldoen aan de gestelde eindtermen voor het onderwijs in Vlaanderen. Op dit moment is het curriculum voor de oudste klassen nog niet ontwikkeld, maar zoals iedere gesubsidieerde school dienen we bij te houden hoe de ontwikkeling van de kinderen verloopt. De toetsingen die ingezet worden zijn ontwikkeld door de Steinerfederatie en goedgekeurd door de het ministerie van onderwijs in Vlaanderen. Na de 6^e klas zijn de kinderen op niveau om op eender welk middelbaar te starten. Kinderen die bij onze school onderwijs hebben gevolgd kunnen daarna ook doorstromen naar het Bernard Lievegoed College in Maastricht (vrijeschool voortgezet onderwijs).”

“Er zal zorgvuldig gekeken worden hoe technologische ontwikkelingen en middelen geïntegreerd kunnen worden in het onderwijs. Het Steineronderwijs is van oudsher terughoudend in het gebruik van computers. We willen kinderen vooral ondersteunen in hoe ze bronnen als internet goed kunnen raadplegen om hun eigen visie te vormen. We hoeven niet bang te zijn dat kinderen van deze generatie niet om kunnen gaan met computers, maar we moeten ze wel zelfredzaam maken met alles wat erbij het gebruik komt kijken. De nadruk ligt dan ook op kritisch nadenken en een eigen visie vormen.”

Stevige basis

“De overstap naar het voortgezet onderwijs is voor vrijwel alle kinderen een grote overstap. Wat mijn hoop is, is dat deze manier van lesgeven kinderen als persoon een stevigere basis geeft. En dat ze daardoor beter weten wat ze aan zichzelf hebben, waar hun eigen grenzen liggen en waar ze goed in zijn. In het reguliere onderwijs zijn kinderen vaak veel bezig met waar ze overal aan moeten voldoen. Faalangst en burn-out komen inmiddels ook bij jonge kinderen vaker voor. Ik denk dat de Steinerschool kinderen ondersteunt in het leren vertrouwen op zichzelf, zodat ze beter om kunnen gaan met de dingen die later op ze af gaan komen. Op onze school leren kinderen zelf oplossingen te bedenken. Zodat ze het vertrouwen ontwikkelen ‘no matter waar ik terecht kom, ik vind mijn manier wel om daarmee om te gaan.’ En als ik zie hoe vertrouwd kinderen met elkaar zijn, hoe ze leren voor elkaar zorgen en rekening met elkaar te houden, dan heb ik alle vertrouwen dat ze ook leren inschatten ‘op wie kan ik rekenen en op wie niet’. Zelf zie ik het zo; de wereld is gewoon ingewikkeld en uitdagend, door te kiezen voor deze school heb ik mijn kinderen in elk geval nu een heel fijne tijd gegeven…”

Praktisch informatie

“In België is het onderwijs volledig gesubsidieerd. In principe is het onderwijs dus kosteloos. Op de Steinerschool wordt gewerkt met een vrijwillige bijdrage van 30 euro per maand. Die bijdrage is ook echt vrijwillig. Wat wel goed is, om je te realiseren is dat dit wel een startend initiatief is dat vraagt om een bepaalde mate van ouderbetrokkenheid. We hebben ouders nodig die het leuk vinden om hier betrokken bij te zijn. Iedereen doet dat op z’n eigen manier en ieder doet wat hij kan. De school is nog niet in kannen en kruiken, klaar. Dat moet je als ouder erbij nemen en leuk vinden!”

Meer weten?

www.sleutelbloem.be