We ontmoetten Maud Buitenwerf, die in haar praktijk de cursus ‘Opvoeden in aandacht’ aanbiedt. Deze cursus is bedoeld voor hooggevoelige ouders en ouders van hooggevoelige kinderen, maar biedt voor elke ouder waardevolle inzichten. Wij gingen met haar in gesprek over de impact van hooggevoeligheid op ouderschap en de handvaten die mindfulness kan bieden. Maud put daarbij uit haar eigen ervaring als hoogsensitieve moeder en uit de kennis die ze opdeed in opleidingen en cursussen op het gebied van mindfulness en hoogsensitiviteit.

Hooggevoeligheid en hoogsensitiviteit

En wat is dat dan? Hooggevoeligheid? “Er is veel te doen over hooggevoeligheid. En er bestaan vele definities van. In de kern komt het erop neer dat hooggevoeligheid betekent dat je gevoeliger bent voor prikkels. Prikkels van je zintuigen maar ook van je denken, emoties en lichamelijke sensaties komen meer binnen, ze worden minder gefilterd. Tegenwoordig wordt steeds meer een verschil gemaakt tussen enerzijds hooggevoeligheid en hoogsensitiviteit”, vervolgt Maud haar verhaal. “Hooggevoeligheid wil zeggen dat je een gevoelig brein hebt door een gebeurtenis of een fase waarin de prikkels zoveel waren dat je brein daar op gereageerd heeft met meer gevoeligheid (denk dan bijvoorbeeld aan een burn-out, een depressie of angstklachten). Het begrip hoogsensitiviteit wordt gebruikt voor een brein dat vanaf de geboorte anders bedraad is en daardoor gevoeliger afgesteld is voor prikkels en dat die prikkels ook op een dieper niveau verwerkt. Dr. Elke van Hoof van universiteit Brussel heeft onderzoek gedaan naar het hoogsensitieve brein en heeft bevestigd dat een hoogsensitief persoon (vaak afgekort met HSP-er) daadwerkelijk een gevoeliger bedraad brein heeft.

Een HSP-er is dus hooggevoelig, maar de hooggevoelige hoeft niet een HSP-er te zijn? “Dat klopt! Beiden hebben wel vaak last van dezelfde klachten. Het is meestal ook niet de hooggevoeligheid op zich waar iemand last van heeft, maar de effecten ervan: als er meer prikkels binnenkomen, zullen deze ook verwerkt moeten worden in je hersenen. Dat duurt bij een hooggevoelig persoon langer. Als je dan in situaties komt waar veel prikkels op je af komen, zal er dus eerder sprake zijn van overprikkeling. En dat leidt dan weer tot reageren vanuit emoties of automatische reacties. En om de cirkel rond te maken, leidt dat op zijn beurt weer tot een afwachtende houding, een grote mate van aanpassing, weinig zelfvertrouwen, …”

>> Lees ook: Een bredere kijk op begaafdheid – Interview met Anke van Geel 

Hooggevoeligheid en ouderschap

“Vanwege de hoge prikkelgevoeligheid wordt een hooggevoelige ouder continu getriggerd door alles wat er om zich heen gebeurt. Denk maar eens aan een jengelende peuter aan je been, terwijl je een nieuw recept probeert te koken. Die combinatie is voor elke ouder een uitdaging! Maar doordat alle prikkels veel heftiger binnen komen, loopt het stressniveau bij een hooggevoelige ouder in een dergelijke situatie heel snel op. Hierdoor schakelt het brein over in een bepaalde automatische modus. Het bewust en planmatig nadenken wordt in deze ‘stress-stand’ geblokkeerd en het emotionele brein neemt het over. Je schiet daardoor als het ware terug naar eerdere momenten waarin je ook deze stress ervoer. Dat brengt gedachten met zich mee als bijvoorbeeld ‘daar gaan we weer…, kan ik nu nooit een keertje rustig mijn ding doen?’. Deze automatische gedachten versterken het stressgevoel en maakt dat je gaat handelen vanuit impulsen.”

Over opvoedvisies en frustraties

“Wat ik zelf heb ervaren, maar ook wel terug heb gelezen, is dat het voor hooggevoelige ouders lastig is om de eigen opvoedvisie waar te maken. Je weet hoe je je kinderen zou willen opvoeden, maar ‘in the heat of the moment’ slaag je er niet in om het zo te doen als je je hebt voorgenomen. De prikkel van de jengelende peuter, om maar even bij dat voorbeeld te blijven, weegt op zo’n moment namelijk veel sterker. Je kunt je voorstellen dat dit veel frustratie met zich mee brengt. Dan heb je volgens een bepaalde opvoedtheorie een mooi dagschema of beloningssysteem bedacht, maar als je er steeds maar niet in slaagt om het toe te passen, werkt dat averechts. Je krijgt daardoor alleen nog maar meer het gevoel dat je faalt als ouder, terwijl je wel hard aan het werk bent om het goed te doen. Dit levert nog meer stress op en voor je het weet, zit je in een vicieuze cirkel.”

Opvoeden in aandacht

“Ik ben van mening dat het – juist voor mensen die prikkelgevoelig zijn – heel belangrijk is om in het moment te blijven. Daarmee voorkom je namelijk dat je brein terugschakelt naar dat emotionele niveau. En dan kun je dus bewust blijven handelen. De theorie van mindfulness biedt ons hele mooie handvaten om in het hier en nu te blijven. Mindfulness gaat namelijk over aandacht, acceptatie en zelfcompassie. Stuk voor stuk elementen die ik ook heb verwerkt in de cursus Opvoeden met aandacht. Als een ouder zichzelf waardeert als mens en als ouder en compassie kan hebben met het feit dat het soms gewoon lastig is, komt hij of zij terug in balans. En dan trek je je gezin ook mee in deze positieve flow.

Aandacht in het hier-en-nu

Hoe dit werkt in de praktijk? “Als je met je aandacht in het hier-en-nu bent, kun je bewuste keuzes maken en je koers veranderen. Wat ik ouders dus probeer aan te leren, is allereerst hun eigen stresssignalen te herkennen, zodat ze kunnen ingrijpen voor hun brein overschakelt naar die automatische modus. Want dan ben je niet meer in het hier-en-nu. Wanneer je voelt dat je stressniveau stijgt, kun je als ouder het beste even een time-out nemen om als het ware te resetten. Dit doe je via ademhaling en een focus op je lichaam, want je ademhaling en lichaam zijn altijd in het hier-en-nu. Vervolgens probeer je te kijken wat er nu aan de hand is en wat deze situatie van je vraagt. Los van alle eerdere vergelijkbare situaties. Vaak zul je dan zien dat de emoties die je voelt, niet reëel zijn voor wat er op dat moment gebeurd is. Wanneer je dat eenmaal écht kunt doorzien, kun je ook anders gaan handelen. Dat vraagt veel training, maar daar zit wel de sleutel tot duurzame verandering!”

Je eigen gedachten relativeren

“Ik help ouders dus om zichzelf te trainen anders naar hun gedachten en emoties te kijken. Ik vraag ouders om tijdens zo’n time-out bij zichzelf na te gaan ‘waar gaan mijn gedachtes naar toe?, welke emoties komen daarbij?, hoe voel ik me in mijn lijf?’. Wat belangrijk is om je te realiseren, is dat we gedachtes hebben en dat we niet onze gedachtes zijn. Wat je vandaag denkt, hoeft morgen niet waar te zijn. Veel mensen denken dat een situatie een bepaald gevoel bij ze oproept en dat dit gevoel het kompas is om op te handelen. Maar in feite zit er tussen de gebeurtenis en de emotie nog een tussenstap. Een situatie triggert namelijk een bepaalde overtuiging (opgebouwd uit eerdere ervaringen) en bijbehorende gedachten en die bepalen de emotie die je voelt. Het mooie is; aan die overtuigingen en gedachten kun je werken! Dit geeft je een keuze; je kunt er namelijk ook een andere gedachte tegenover plaatsen en dan zal je zien dat er ook een heel ander gevoel bij komt. En vanuit deze nieuwe ervaringen, bouw je uiteindelijk aan een andere levenshouding, waarin compassie en aandacht op de voorgrond staan.”

Ochtendspits! Een voorbeeld uit de praktijk…

“Stel je voor; je hebt twee kinderen die je voor 8.30 uur naar school moet brengen, om zelf om 8.45 uur op je werk te kunnen zijn. Je weet wat er allemaal nog moet gebeuren en staat in de hoogste versnelling. Je kinderen zitten echter in een hele andere mood. Ze zijn met vanalles en nog wat bezig, maar niet met datgene wat jij vindt dat er moet gebeuren om op tijd te komen. Op zo’n ochtend kan de stress die je ervaart, nog voordat jullie in de auto zitten, al gigantisch zijn. Dat wordt dus geen gezellig ritje! Je hoort jezelf tegen de kinderen tieren ‘kunnen jullie nu nooit een keer gewoon opschieten, dadelijk komen we weer te laat, het is ook elke morgen hetzelfde’. En voor je op het schoolplein bent, staat het zweet je dik op het voorhoofd.

Dat kan anders! Op het moment dat je thuis voelt dat je in de stress schiet, is het belangrijk even te stoppen en je te realiseren ‘dit is een stressreactie’. In plaats van als een kip zonder kop door het huis te gaan racen om alles gedaan te krijgen, neem je even een moment voor jezelf. Je focust je op je ademhaling en probeert je gedachten terug te brengen naar het hier-en-nu. Je vraagt je af wat er is er nu nodig? En dan bedoel ik niet de hele weg tot aan school, maar de eerstvolgende actie die je moet ondernemen. Daardoor krijg je het overzicht terug en word je rustiger en kun je ook duidelijker zijn naar de kinderen. En dan zal je zien; dan reageren de kinderen ook rustiger. Kinderen reageren instinctief namelijk meer op jouw stressniveau dan op hetgeen je zegt. Het is even oefenen, maar het werkt echt! Ik spreek uit ervaring!”

Maud Buitenwerf
www.benmaarjij.nl
maud@benmaarjij.nl
+31 6 36 10 46 52